Η ιστορία της λέξης Λασίθι
Γράφει ο Εμμ. Συμιανάκης
Η παλαιότερη αναγραφή της λέξης Λασίθι έγινε το 1211 στο ενετικό έγγραφο carta concessionis με το οποίο οι κατακτητές Ενετοί έκαναν διανομή των κατακτηθέντων εδαφών της Κρήτης σε εποίκους από την Ιταλία. Το έγγραφο αυτό διακρίνει σαφώς τις τέσσερις περιοχές του σημερινού νομού Λασιθίου: Settia, Gerapetra, Mirampello, Lasiti.
Σε μεταγενέστερα ενετικά έγγραφα, το Λασίθι αναφέρεται και ως Lasciti, Lasytho, Laxito. Κατά καιρούς καταβλήθηκαν από πολλούς προσπάθειες ετυμολόγησης της επίμαχης λέξης, χωρίς να γίνουν όμως αποδεκτές από όλους. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο Ελληνικό Κράτος το 1951 με βασιλικό διάταγμα καθιέρωσε τη γραφή Λασίθι με σι, για να πάψει καθένας να γράφει τη λέξη αυτή κατά το δοκούν. Με βάση το διάταγμα αυτό, η λέξη Λασίθι είναι καταχωρισμένη με “σι” στα επίσημα λεξικά και οι μαθητές που την αναγράφουν διαφορετικά υφίστανται τις συνέπειες του λάθους τους. Οι υπολογιστές επίσης που είναι συντονισμένοι με το επίσημο λεξικό την διορθώνουν πάντα ως Λασίθι. Επαναλαμβάνω την έκκλησή μου όσοι δημοσιογραφούν, ας προσπαθήσουν να μην μπερδεύουν τα παιδιά με τις αιρετικές ορθογραφικές πρωτοτυπίες τους.
Ας προσπαθήσουν πρώτα να πείσουν την Πολιτεία για την ορθότητα των απόψεών τους και μετά θα τους ακολουθήσουμε και εμείς.
Πώς λεγόταν όμως ο τόπος μας πριν από το 1211; Είναι λογικό να υποθέσει καποιος ότι αφού οι Ενετοί τον αναφέρουν ως Λασίθι, τον πρώτο κιόλας χρόνο της κατάκτησης απ’ αυτούς της Κρήτης, βρήκαν το όνομα αυτό από τους προηγούμενους κυρίαρχους της Κρήτης, δηλαδή τους Γενουάτες 1204-1211 και τους Βυζαντινούς 330 μ.Χ. -1204. Ο μεγάλος μάλιστα Στέφανος Ξανθουδίδης, πιθανολογεί ότι η λέξη Λασίθι προέρχεται ή από το αμάρτυρο βυζαντινό οικογενειακό επίθετο Λασίθης ή από το αρχαίο επίθετο λάσιος που σημαίνει μαλλιαρός, δασωμένος, κατάφυτος. Δυστυχώς δεν υπάρχει κανένα βυζαντινό κείμενο που να μπορεί να τεκμηριώσει οτιδήποτε σχετικά με την προέλευση της λέξης Λασίθι.
Τα πριν από το 1211 μ.Χ. ιστορικά χρόνια που φτάνουν αισίως τα 2500 χρόνια παρουσίας ζωής στο Λασίθι, δύο μόνο λέξεις φωτίζουν αμυδρώς το άλυτο θέμα – μέχρι στιγμής – της προέλευσης της ονομασίας του τόπου μας: η λέξη rasuto των πήλινων πινακίδων της μινωικής Κνωσού του 1300 περίπου π.Χ. και η λέξη Λασύνθιοι της επιγραφής του ναού του Ερμή στην Σύμη του 2ου π.Χ. αιώνα. Αν ίσχυαν οι υποθέσεις που κάνουν διάφοροι ερευνητές πάνω στις δύο αυτές λέξεις, τότε θα ήταν σωστό να θεωρούμε όλοι ότι από την λέξη rasuto βγήκε η λέξη λάσυνθος και από την τελευταία το Λασύθι με “συ”. Συμφωνούν όμως όλοι οι ερευνητές μεταξύ τους; Ασφαλώς όχι.
26 φορές αναφέρεται στις πινακίδες της Κνωσού ότι από κάποιο τόπο rasuto στέλνονταν ζώα, δέρματα και υφαντά στην Κνωσό και ποτέ λάδι. Συμπέραναν λοιπόν όλοι οι ερευνητές ότι η περιοχή rasuto των πινακίδων ήταν τόπος ορεινός, με υψόμετρο απαγορευτικό για καλλιέργεια της ελιάς και απομονωμένος. Πολλοί ερευνητές ταυτίζουν τη rasuto με το σημερινό Λασίθι. Άλλοι όμως θεωρούν ότι η rasuto βρισκόταν μεταξύ Αμαρίου και Ρεθύμνου.
Η λέξη rasuto υπάρχει πράγματι στις πινακίδες της Κνωσού που είναι χαραγμένες με τη μη ελληνική γραμμική γραφή Β’ που όπως είναι γνωστό, αποκρυπτογράφησαν το 1956 οι ερευνητές Ventris και Chadwick. Οι σημαντικοί αυτοί άνθρωποι μετέγραψαν στα ελληνικά το rasuto σε Lasunthos και το παρέβαλαν με τις αρχαίες ελληνικές λέξεις Λάσος και Λασαία.
Ο πρώτος ερευνητής που συνέδεσε το Λασίθι με την αμάρτυρη λέξη Λάσυνθος ήταν το 1958 ο Landau με κάποιο δισταγμό όμως, γιατί κάθε αμάρτυρη λέξη δεν βρίσκεται σε κανένα γραπτό κείμενο παρά μόνο στη φαντασία του ερευνητή. Πολλοί μιμήθηκαν το Landau αλλά δεν συμφωνούν μεταξύ τους αν η Λάσυνθος (από το rasuto) ταυτίζεται με το σημερινό Λασίθι ή με άλλη περιοχή της Κρήτης όπως λ.χ. τη Λατσίδα στο Σμάρι Πεδιάδος. Ο γνωστός Κρητολόγος Paul Faure ή Παύλος Φοράκης, προχωρεί πιο πολύ και θεωρεί ότι η πόλη που βρισκόταν βόρεια του Λαγού (Παπούρα), λεγόταν Λάσυνθος. Σε κανένα όμως κείμενο δεν αναφέρεται η ύπαρξη πόλεως με το όνομα Λάσυνθος. Ο Θ. Δετοράκης θεωρεί ότι στην Παπούρα βρισκόταν η πόλη Ερώνος ή Ερράνος αλλά χωρίς βεβαιότητα.
Ας αφήσουμε τώρα το 1300 π.Χ. και ας δούμε τί βρέθηκε 1100 ολόκληρα χρόνια μετά, δηλαδή το 2ο π.Χ. αιώνα στη Σύμη της Βιάννου από την αρχαιολόγο Αγγελική Λεμπέση, κατά την ανασκαφή του ναού του Ερμή Κεδρίτη και της Αφροδίτης. Το πολύτιμο για μας τους Λασιθιώτες εύρημα ήταν μια προχειρογραμμένη επιγραφή πάνω σε μια σπασμένη ξαναχρησιμοποιημένη πλάκα που αναφέρει: “ΕΠΙ ΛΑΣΥΝΘΙΩΝ… ΙΤΑΙ ΚΟΣΜΩΝ Π… ΑΝΕΣΑΞΕ”
Αυτό το εύρημα επεξεργάστηκε ο γνωστός επιγραφολόγος Χ. Κριτζάς και εξήγαγε το συμπέρασμα ότι οι Λασύνθιοι της επιγραφής ήταν φυλή πιθανώς της Λύττου που τα μέλη της κατάγονταν από τη Λάσυνθο (Λασίθι). Αυτή η φυλή είχε επικεφαλής κάποιον άρχοντα (κόσμος) που επιδιόρθωσε το ναό του Ερμή. Η άποψη αυτή του Χ. Κριτζά, ταυτίζεται με τις απόψεις του Paul Faure για τη rasuto και τη Λάσυνθο. Επιτρέπει δε στους θιασώτες της διαχρονικής παρουσίας τη λέξη Λασίθι από τα μινωικά μέχρι τα σημερινά χρόνια να πανηγυρίζουν ότι το εύρημα της Σύμης γεφυρώνει 2600 χρόνια απουσίας της λέξης αυτής από τα γραπτά κείμενα.
Είναι όμως έτσι ακριβώς τα πράγματα; Ή θα αναγνωρίσουμε το επιστημονικό αλάθητο στον κ. Κριτζά αφού το αμφισβητήσαμε από τον πολύ Ξανθουδίδη; Ο ίδιος ο κ. Κριτζάς αναφέρει στην εισήγησή του στο Η’ Κρητολογικό Συνέδριο στη σελίδα 94: “Σε ποιά όμως πόλη ανήκαν οι κόσμοι που έκαναν το συγκεκριμένο έργο και κατ’ επέκταση με ποιά πόλη θα πρέπει να συνδεθεί η φυλή των Λασυνθίων; Κατηγορηματική απάντηση με μόνα τα στοιχεία της επιγραφής μας δεν μπορεί να δοθεί”. Δεν είναι βέβαιος λοιπόν ο κ. Κριτζάς για την πόλη που είχε δικαιοδοσία επί του ιερού της Σύμης και είναι βέβαιος για τη φυλή των Λασυνθίων κάποιας πόλης – φαντάσματος. Αν δεχθούμε την εκδοχή της Λύττου, πρέπει να θυμηθούμε ότι η πόλη αυτή που ξεθεμελιώθηκε το 220π.Χ. κατά το Λύττιο πόλεμο ήταν αποικία της δωρικής Σπάρτης και αποτελούσε σε όλους τους τομείς ακριβές και πιστό αντίγραφό της. Πώς μπορούμε λοιπόν να δεχθούμε ότι στη μικρή Σπάρτη της Κρήτης ήταν ποτέ δυνατόν να αναγνωριστούν ως φυλή εμιγκρέδες (μετανάστες) οι Λασιθιώτες της Λύττου; Η φυλετική διάρθρωση όλων των Δωριέων με ελαφρές διαφοροποιήσεις στηριζόταν σε τρεις κυρίαρχες φυλές: Δυμάνες, Πάμφυλοι, Υλλείς. Οι υποταγμένοι με πόλεμο αποτελούσαν το δουλικό προσωπικό των δωρικών πόλεων. Οι με την θέλησή τους παραδομένοι συνιστούσαν την τάξη των περιοίκων που είχαν κάποια οικονομικά προνόμια. Ποτέ όμως πολιτικά δικαιώματα. Πολύ περισσότερο δεν είχαν το δικαίωμα να συμμετέχουν ως φυλή στη διοίκηση του κράτους και να εκλέγουν άρχοντες (κόσμους ή εφόρους) που είχαν την εκτελεστική εξουσία. Πιθανώς να υπήρχε η φυλή των Λασυνθίων της Λύττου παράλληλα με τις άλλες δωρικές φυλές της πόλεως. Οι Λασύνθιοι όμως της Λύττου ήταν Δωριείς της Λύττου και όχι μετανάστες από το Λασίθι που θα ήταν ή δούλοι (είλωτες) ή περίοικοι ως κατακτημένοι. Το όνομα Λασύνθιοι για τη φυλή αυτή έχει σχέση με τον τόπο κατοικίας τους στα πιο ορεινά και δασώδη μέρη της Λύττου και όχι με την καταγωγή τους. Εδώ ταιριάζει να θυμηθούμε τη ρίζα λας που σημαίνει πέτρα και το επίθετο λάσιος που σημαίνει κατάφυτος, δασωμένος. Στην Αθήνα υπήρχε φυλετική διαφοροποίηση ανάλογα με τον τρόπο κατοικίας: διάκριοι (ορεινοί), πεδιείς (καμπίσιοι), πάραλοι (γιαλίτες). Τον 3ο αιώνα π.Χ. συγκροτήθηκε στα Σφακιά η Ομοσπονδία των Ορείων (ορεινών κατοίκων). Σε πολλά χωριά της Κρήτης σήμερα μιλάμε με γεωγραφικούς όρους για πανωχωρίτες, κατωχωρίτες, περαχωρίτες κ.λ.π. Η φυλή των Λασυνθίων ήταν λοιπόν δωρική, κυρίαρχη φυλή της Λύττου και όχι μετανάστες.
Πολλοί θα με ρωτούσαν: Από πού τελικά παράγεται η λέξη Λασίθι;
Η απάντηση.
Δεν έχουμε ακόμα ικανά στοιχεία να στοιχειοθετήσουν οποιαδήποτε υπόθεση. Όταν βρεθούν – αν ποτέ συμβεί αυτό – βυζαντινές και παλαιότερες γραπτές πηγές σχετικές με το θέμα, ίσως τότε δοθεί απάντηση.
Κανείς όμως δεν με υποχρεώνει να δεχθώ κάποια από τις ετυμολογήσεις και παρετυμολογήσεις που έχουν προταθεί. Σε καμιά όμως περίπτωση δεν θα αναγκαστώ να παραδεχθώ ότι υπήρχε πόλη Λάσυνθος στο Λασίθι που δεν αναφέρεται σε καμία απολύτως γραπτή πηγή. Ισως η αλήθεια να υπάρχει στη ρίζα λας που σημαίνει πέτρα. Δεν είμαι όμως καθόλου βέβαιος.
Ας ασχοληθούμε λοιπόν με τα καυτά σύγχρονα προβλήματα του τόπου μας που τον οδηγούν με γεωμετρική πρόοδο στην ερημοποίηση και ας αφήσουμε το περιθώριο στους ειδικούς να βρουν στο μέλλον, αν προκύψουν αδιάσειστα στοιχεία, την προέλευση του ονόματος του τόπου μας.
πηγή: http://www.patris.gr/
Ιστορία του Μεραμπέλου 