του Μιχάλη Χουρδάκη – Νίσπιτα

Πόθεν η ονομασία «πλατεία Βερντέν» ;

Παραξενεύεται κάποιος που ακούει μια πλατεία σε κωμόπολη του Μεραμπέλου της Κρήτης να ονομάζεται Βερντέν. Τι σχέση δηλαδή μπορεί να έχει η ιστορική Μάχη μιας Γαλλικής περιοχής, με την κωμόπολη αυτή; Και όμως! Πρέπει να γυρίσουμε πίσω στα 1920 στην τότε Νεάπολη Λασιθίου. Είχε προηγηθεί η ιστορική Μάχη του Βερντέν (Γαλλία) με τα τόσο τραγικά αποτελέσματα. Με ένα σωρό διπλώματα ευαρέσκειας της Γαλλικής Δημοκρατίας και άλλα τόσα μετάλλια, αλλά και αρκετά χρυσά Γαλλικά φράγκα, επιστρέφει στη γενέτειρα ένας Νεπολίτης κάτοικος Γαλλίας εθελοντής πολεμιστής της Μάχης εκείνης, ονόματι Μαγριπλής. Μη έχοντας τι άλλο να κάνει στο χωριό του ο απανογειτονιώτης αυτός, σκέφτηκε και έκανε πράξη, να ανοίξει καφενείο στο «Γιοφύρι τση Καλλιρόης». Άνοιξε λοιπόν τον καφενέ κι εξυπηρετούσε τους γείτονές του αλλά και πολλούς μερακλήδες πελάτες που έρχονταν εδώ από τις συνοικίες Καινούργια Γειτονιά , Λειβάδι και Αλωνάκια. Την πελατεία προσέλκυαν οι διηγήσεις του καφετζή γύρω από τη Μάχη του Βερντέν, αλλά και τα πρότυπα έγγραφα και μετάλλια της Γαλλικής Δημοκρατίας, που κορνιζαρισμένα στόλιζαν τους τοίχους του καφενείου. Ήταν καλοκαίρι του 1919 ή 1020 και οι Νεαπολίτες φοιτητές των Αθηνών είχαν κατεβεί για διακοπές, άκουσαν για το καφενείο και μαζεύονταν εκεί κάθε βράδυ να πιουν τη ρακή ή το ρουμάκι τους φερμένο από το Τριέστι και ν’ ακούσουν τις περιπέτειες ενός πολεμιστή. Κάποιο Σάββατο βράδυ οι ντιστεγκέδες (κομψευόμενοι) αυτοί φοιτητές αποφάσισαν να «βαφτίσουν» το καφενείο. Μέσα στα προτεινόμενα ονόματα, «Όναρ», «Χρυσαυγή», «Ηώς», «Άψε Σβήσε», «Καθαριότης», «Ειλικρίνεια» , «Ειμαρμένη» κ. α., ακούστηκε και το όνομα «Βερντέν» που επρότεινε ο νέος τότε Ναπολέων Διαλλινάς προς τιμή της συμμετοχής του καφετζή στη Μάχη και έγινε δεκτό με επευφημίες. Έτσι από την επιγραφή αυτή του καφενείου που κρεμάστηκε την επαύριο κιόλας, πήρε το όνομά της και η πλατεία. Την αφήγηση μου την έκανε πολλές φορές καλοκαίρι καιρό μέσα στις 10ετίες του 1980 και του ’90 ο ίδιος ο νονός του καφενείου και χαίρονταν να την επαναλαμβάνει με το ιδιαίτερα χαραχτηριστικό του ύφος.

Η πολύπαθη πλατεία

Αν αναλογιστείς αγαπητέ αναγνώστη, πόσες και πόσες αναπλάσεις έχουν γίνει εδώ, είναι – μα την Παναγία – να τραβάς τα μαλλιά σου, αναλογιζόμενος ασφαλώς και πόσο παραδάκι έχει πέσει σε μελέτες και υλοποίηση των μελετών αυτών, με μόνη αιτία μη χαθούν κονδύλια ανάπλασης πλατειών. Παλιά, δεν υπήρχε σ’ αυτό το επίπεδο η πλατεία (το μηδέν που λένε οι μηχανικοί) αλλά ήταν, φανταστείτε, περί τους 60 – 70 πόντους χαμηλότερο. Και μακάρι να είχε μείνει εκεί. Με τις επί τόσα χρόνια πολλές και ποικίλες βάναυσες επεμβάσεις του πρώην Δήμου Νεάπολης ανέβηκε το επίπεδο αρκετά επικίνδυνα, με αποτέλεσμα να κρυφτεί ακόμη σχεδόν και η ξεχειλίστρα της κρήνης (στη ΝΑ πλευρά της) που ιδρύθηκε επί δημαρχίας του καπετάν Μανόλη Κοκκίνη. Η ομορφιά που έδινε η κρήνη και που αποτελούσε αυτή το σήμα κατατεθέν του χώρου, πάει, χάθηκε. Σήμερο εξακολουθεί βέβαια να αποτελεί ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία που κάνουν το σύνολο της εικόνας, όμως από δεσπόζων στοιχείο, η περίτεχνη κρήνη, έγινε υποδεέστερο. Μοιάζει με ξεπεσμένη αρχόντισσα που ενώ αρχικά έδειχνε την αρχοντιά και το μεγαλείο της από μακριά , σήμερο πρέπει να πας εκεί μπροστά καμαρώσεις την ομορφιά της. Για να έμπαινε κάποιος κάποτε στο ιστορικό καφενείο του Μαγριπλή ή του Παστρικού αργότερα στο Βερντέν, έπρεπε να ανέβει τέσσερα σκαλιά από την πρόσοψη ή να πάει δίπλα που ξεκινούσε το ανηφορικό καλντιρίμι για να ανέβει μόνο δυο σκαλιά. Κάτω από την πλατεία με τη σημερινή της μορφή έρρεε με βρούχος για 6 – 7 μήνες ο ποταμός Καλλιρόη που συνέχιζε βόρεια για να ενωθεί – από το σπίτι του Κοζύρη με άλλο ποταμό που κινούσε από το Καραμπατζάκι και περνούσε του Πετρομανόλη τη φάμπρικα. Πιο κάτω αφού περνούσε τις Γραμπέλες, ενώνονταν με τρίτο ποτάμι αυτό της Κολοκύθας για να συνεχίσει, Σερπέρω, Παπά Πήδημα, Χελιδονιά και να καταλήξει στη Μίλατο. Στο νότιο μέρος της πλατείας Βερντέν και πίσω από τον πλάτανο του Αδοσίδη περνούσε το πήλινο (σε πολλά σημεία) και πέτρινο το υπόλοιπο κουτούτο, που τροφοδοτούσε με νερό τον τελευταίο νερόμυλο, μιας σειράς ένδεκα (αρ, 11) νερομύλων της προβιομηχανικής εποχής, εκ των οποίων 2 τουλάχιστο (ο πρώτος στο Πασχαλίγο και ο προτελευταίος νότια στην πλατεία Βερντέν) ήταν ιδιοκτησίας της μεγάλης ενετοκρητικής οικογένειας των Διαλλινάδων.

Λίγα λόγια για τους νερόμυλους της Νεάπολης

Ξεφεύγομε από το κυρίως θέμα μας αλλά έχει ουσία το πράμα. Οι νερόμυλοι αυτοί που αναφέραμε πιο πάνω, παρουσίαζαν αλλά και παρουσιάζουν, σήμερο ακόμη παρά την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει, αρκετό ερευνητικό, ιστορικό και λαογραφικό ενδιαφέρον, αφού είναι κτίσματα προβιομηχανικών περιόδων από εποχής ενετοκρατίας μέχρι τα μέσα του 19ου αι. και λειτουργούσαν με τους κανόνες της Οικονομίας του υδάτινου στοιχείου. Θέλω να πω ότι με το αρκετό νερό που μάζευαν τα διάφορα ρυάκια του υψώματος Καβαλαρά και κατέληγε στο μεγάλο ρέμα του Πασχαλίγου όπου σχηματίζονταν ο ποταμός Καλλιρόη, λειτουργούσαν ταυτόχρονα στη σειρά 7 από τους 11 νερόμυλοι. Ο πρώτος νερόμυλος των Διαλλινάδων (όπου ξεκουράζονταν και ο ναύαρχος Πάσκουαλίγκο όταν πήγαινε στο κυνήγι στην περιοχή) και ο τρίτος , τέταρτος και έκτος στη σειρά, λόγω διαφοράς υψομέτρου , δεν έπαιρναν νερό από τον ποταμό αλλά από τα τοπικά ρυάκια που κι αυτά κατέληγαν μετά τη χρήση τους στον ποταμό Καλλιρόη. Όλοι οι υπόλοιποι νερόμυλοι λειτουργούσαν με το ίδιο νερό κατά μήκος του ποταμού. Στους καταπότες των νερόμυλων φύτρωναν βούρλα αρκετά που τα θέριζε τακτικά ο τελευταίος μυλωνάς της Νεάπολης, ο Τσιχλαντρέας, τα άπλωνε στον ήλιο να μαραθούν αρκετά , έφτιαχνε περίτεχνες παρασύρες και μεγάλες ποσότητες πουλούσε στο συχωρεμένο σκοινοπλόκο Σερέπετση για να πλέξει τις ονομαστές λεγόμενες βουρλιές, σχοινιά μακριά δηλαδή, που χρησιμοποιούνταν στα γεράνια των κήπων να ανασύρουν το νερό από τα πηγάδια και ως φορτώματα των αγαθών τετράποδων. Με την πάροδο των ετών, την αδιαφορία ιδιοκτητών και τοπικών φορέων τη διάνοιξη τόσων και τόσων αγροτικών δρόμων, οι στέρνες των νερομύλων και τα κουτούτα μεταφοράς του νερού στις στέρνες, βανδαλίστηκαν, καταστράφηκαν, μπαζώθηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν ως οδόστρωμα κι έτσι χάθηκαν από προσώπου γης. Μένει μόνο δείγμα η μισή στέρνα από το νερόμυλο του Βερντέν κι αυτό χάριν της ευαισθησίας του Κίμωνα Χουρδάκη που τον έχει στην κατοχή του ως απόγονος των Διαλλινάδων από την προγιαγιά Ζαμβία. Ο νερόμυλος είχε διασωθεί πλήρως μέχρι και το δεύτερο μισό της 10ετία του 1970 που μετά, κάποιος ανεκδιήγητος ντόπιος δήμαρχος, είχε τη φαεινή ιδέα να γκρεμίσει το σωζόμενο πλήρες μυλωνόσπιτο με τη φτερωτή, για διαπλάτυνση δρόμου, ενώ υπήρχε λύση ώστε και το μυλονόσπιτο να σωθεί με τη φτερωτή του και η διαπλάτυνση του δρόμου να γίνει αν κρίνοντας εντελώς απαραίτητο.

Λίγα ακόμη για την Πλατεία Βερντέν και τη γύρω περιοχή

Για την πλατεία αυτή καθαυτή έχομε να πούμε ακόμη ότι ο πλάτανος που υπάρχει στη νότια πλευρά της , φυτεύτηκε από τον ξεχασμένο ευεργέτη της Νεάπολης κρυπτοχριστιανό Κωστάκη Αδοσίδη πασά που τοποθέτησε ο ίδιος πινακίδα «εις ανάπαυσιν των ψυχών του Ολοκαυτώματος Σπηλαίου Μιλάτου» (κατά διήγηση του παππού χατζή Γεωργίου Χουρδάκη που μας άφησε χρόνους στα 1957 σε ηλικία 90 χρόνων).
Σοφά έπραξε ο κρυπτοχριστιανός αυτός πασάς αφού, η θέση αλλά και ο σκοπός που φυτεύτηκε το αιωνόβιο δένδρο επί της πλατείας και πάνω στη μακριά γέφυρα του ποταμού, γιατί εδώ είχε στηθεί η εξέδρα του σκλαβοπάζαρου των αιχμαλώτων του ιστορικού Σπηλαίου. Τα ιστορικά όμως και λαογραφικά ενδιαφέροντα της πλατείας Βερντέν δε σταματούν εδώ αλλά επεκτείνονται και σ’ όλη την περιοχή γιατί από εδώ ξεκινά το μεγάλο κτηριακό συγκρότημα των Διαλλινάδων που το είχαν μετατρέψει οι Αγάδες Καρακάσηδες – με αρκετές κτηριακές προσθήκες – από την αρχή της Τουρκοκρατίας μέχρι τέλους, σε Κάστρο. Είχε μάλιστα μέσα στα όριά του – κατά τη λαϊκή μας παράδοση – 17 ξυλόφουρνους για το ψωμί του στρατού που διατηρούσαν εκεί… Είχε ακόμη 2 πηγάδια που το ένα σχετίζεται με το θρύλο της Ντρετοκατερίνης από τη Βουλισμένη, είχε ακόμη αρκετούς κήπους με άλλα πηγάδια που η έκτασή τους έφτανε μέχρι το παλιό γιοφύρι του ποταμού Καλλιρόη και 3 πανύψηλους φοίνικες και πολλές φυστικιές Αιγίνης, είχε και το στολίδι όλης αυτής της έκτασης το δεύτερο νερόμυλο της οικογένειας Διαλλινά που πρέπει να χτίστηκε στα μέσα του 19ου αι. Υπολογίζω ότι το όλο κτηριακό συγκρότημα των Διαλλινάδω με τους κήπους, ήταν περί τα 20 – 25 στρέματα. Το κτηριακό συγκρότημα διέθετε 12 εισόδους και εξόδους που σήμερο αποτελούν εισόδους κατοικιών νέων ιδιοκτητών (Ε. Λουμπούνη, Μιχάκη, Ολλανδού, Οικογενείας Πέτρου Διαλλινά, Βασιλάκη, Βέλγου αρχιτέκτονα, Δ. Λουμπούνη, κληρονόμων Μ. Καπιτσάκη, κληρονόμων Ν. Χουρδάκη, Μ. Μαρή, Γ. Μαρή). Νοτιοανατολικά του Βερντέν υπάρχει το σημερινό – ιστορικό κι αυτό – Β΄Δημοτικό σχολείο που λειτούργησε αρχικά ως Παρθεναγωγείο. Στην ανατολική πλευρά του σχολικού αυλόγυρου υπήρχε η μεγαλοπρεπής εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης που μετατράπηκε από τους Τούρκους σε τζαμί. Σ’ αυτό το τζαμί έκλεισαν, ο καπετάν Καζάνης με το Χάλη στα 1867*, περί τους 300 Τούρκους και τους έπνιξαν με καπνούς, ρίχνοντας από την οροφή που έσπασαν, αναμμένα πανιά βουτημένα στο λάδι.

Λίγα ακόμη για την Πλατεία Βερντέν και τη γύρω περιοχή

Η Απάνω Γειτονιά της Νεάπολης

Από την Πλατεία Βερντέν αρχίζει ουσιαστικά η Απάνω Γειτονιά της Νεάπολης με την ιστορία, τους θρύλους και τις παραδόσεις της. Δυτικά της πλατείας Βερντέν και σε απόσταση 30 μ. περίπου σώζεται το – ενεργό ακόμη με σβίγα – Πηγάδι του Κορνάρου στον αυλόγυρο της εκκλησίας του αγίου Ιωάννη. Πιο δυτικά υπήρχε η εκκλησία της αγίας Άννας, που πυρπολήθηκε από τους Τούρκους και στη θέση της στήθηκε το Αλώνι των Καρακάσηδων όπου οι γέροι αιχμάλωτοι του Σπηλαίου Μιλάτου αναγκάστηκαν να χορεύουν ασταμάτητα και όποιος από εξάντληση έπεφτε στη γη, τον αποκεφάλιζαν και πετούσαν το σώμα του δίπλα εκεί στον ποταμό Καλλιρόη με τις κεφαλές δε, σχημάτισαν μια ψηλή πυραμίδα. Εκεί βρίσκεται το πατρικό σπίτι του γράφοντα στη δε θέση του ιερού της αγίας Άννας και του αλωνιού – για να μην πατιέται – υπάρχει σήμερο ένα στρογγυλό παρτέρι με λουλούδια. Μέχρι το 1960 θυμούμαι τη γιαγιά χατζήνα να διατηρεί άσβηστο το ακοίμητο καντήλι εκεί. Εδώ σημειώνουμε ότι οι αγάδες Καρακάσηδες δεν αρκέστηκαν μόνο στην κατάσχεση του μεγάλου κτηριακού συγκροτήματος και των εκεί κήπων των Διαλλινάδων, αλλά προχώρησαν με τον καιρό και στην κατάσχεση της μεγάλης έκτασης των άλλων κήπων και χωραφιών της οικογένειας που άρχιζαν από το σπίτι του Κοζύρη (καινούργιο δρόμο) κι έφταναν μέχρι τον πύργο τους.

Εδώ περιφέρονταν ο ζητιάνος Πέτρος Φίλαργος (Πάπας Αλέξανδρος ο Ε΄)

Από τα νότια όρια του όλου συγκροτήματος άρχιζε ο οικισμός των Βουλισμενιωτών μυλωνάδων Καρές, ένας δε από τους μυλωνάδες αυτούς, ήταν ο Φίλαργος ή Φίλαργης, πατέρας του Πέτρου που ορφάνεψε και από τους δυο γονείς του πάνω στην εφηβεία. Εδώ περιφέρονταν ο Πέτρος Φίλαργος (ο υιός μυλωθρού, γεννημένος στα 1339 – 1340) ζητιανεύοντας, και τον περιέθαλψε ο φραντσεσκανός καλόγερος στο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου των καθολικών (μεταξύ Νεάπολης και Βουλισμένης) χτισμένο το πρώτο μισό του 13ου αι., τον προώθησε η αδελφότητα στα Γράμματα και αφού με τα κηρύγματά του αναστάτωσε τα βασίλεια και μέρεψε τις ημιάγριες βόρειες περιοχές της Ευρώπης, έφτασε στο ύπατο αξίωμα του πάπα της Ρώμης με το όνομα Αλέξανδρος ο Ε΄.

Άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία

Κτίσμα των Καρών και απέναντι ακριβώς από τη νότια είσοδο του κτηριακού συγκροτήματος των Διαλλινάδων, στέκει ακόμη απομεινάρι, η βρυσομάνα του οικισμού και δυτικά της, το καφενείο «άψε – σβήσε» ένός Γάλλου στρατιώτη επί Κρητικής Πολιτείας που προτιμούσε ο Γάλλος ναύαρχος και Αρχηγός των «προστάτιδων Δυνάμεων». Η επιγραφή του καφενείου στη Γαλλική που διακρίνεται ακόμη στις μέρες μας κάτω από πολλά στρώματα ξεφτισμένου ασβεστώματος, σημαίνει ότι η εξυπηρέτηση των πελατών, ήταν πολύ γρήγορη, κοινά στο «άψε – σβήσε» όπως μου εξήγησε ο Γάλλος καθηγητής Αρχαιολογίας Αλέξανδρος Φαρνού, όταν τον πήγα εκεί για να πάρει φωτογραφία. Στην πλατεία Διαλλινομιχάλη υπάρχει η «Αρχοντική Βρύση» δώρο των Διαλλινάδων στους απανογειτονιώτες για να υδρεύονται, με εντοιχισμένη μαυρόπετρα σκαλισμένα κρίνα αντί για γοργόνειο και που ενώ είχε μπροστά της κοινόχρηστο χώρο περίπου 12 τετραγωνικών μέτρων, σήμερο έχει καταπατηθεί από ιδιώτη χωρίς να ιδρώνει τ΄αυτί κανενός , παρά τις επανειλλημένες ενοχλήσεις του γράφοντα προς την πολεοδομική Υπηρεσία και ο λόγος, ότι, ο μηχανικός που έκανε το σχέδιο πόλεως της Νεάπολης – βεβαίως από άγνοια – έχει χαραχτηρίσει το χώρο αυτό ως ιδιωτικό και υποτίθεται ότι δε μπορεί να παρέμβη ο Δήμος για διεκδίκηση. Βεβαίως η αρχοντική βρύση δεν φτάνει σε μεγαλοπρέπεια τη Βρύση του Βερντέν που αυτή χτίστηκε επί Δημαρχίας του καπετάν Κοκκίνη , όπως μαρτυρεί η εντοιχισμένη πέτρινη γλυπτή επιγραφή. Νοτιοδυτικά της πλατείας Διαλλινομιχάλη υπήρχε η εκκλησία της Παναγίας που λεηλετήθηκε και πυρπολήθηκε από τους Τούρκους στα 1898 επειδή εδώ είχε τεθεί σε λαϊκό προσκύνημα 2 μέρες ο νεκρός του καπετάν Κοκκίνη αφού ήταν γείτονας. Στα θεμέλια αυτής της εκκλησίας, χτίστηκε σχεικά πρόσφατα, η εκκλησία του Αγίου Μηνά. Βορειοδυτικά κατηφορίζοντας προς τη συνοικία Καραμπατζάκι, βρίσκεται η εκκλησία Αφέντης Χριστός στον αυλόγυρο της οποίας συγκεντρώνονταν τα παλληκάρια του καπετάν Κοκκίνη να κινήσουν στις μάχες. Τελεύοντας την εργασία αυτή, θέλω να τονίσω την αναγκαιότητα που υπάρχει, πριν από κάθε επέμβαση ανάπλασης οποιουδήποτε χώρου, οποιασδήποτε περιοχής, οποιουδήποτε χωριού ή μετοχιού, ο μελετητής πρέπει απαραίτητα να γνωρίζει κι αν δε γνωρίζει να ρωτήσει για να μάθει καμπόσα τουλάχιστο στοιχεία του χώρου και της περιοχής, ώστε η μελέτη του, να ανταποκρίνεται και να δέσει με την αρχιτεκτονική του παρέμβαση.

Άη Γιώργης Ο Καταματωμένος: Το Οστεοφυλάκιο

(Στοιχεία αντλώ από την οικογενειακή μου παράδοση, από το φίλο Γιάννη Γεωργίου Τσιχλή, αλλά και από το βιβλίο του Μανόλη Πιτυκάκη «χρονογραφήματα», Νεάπολη Κρήτης, 1985, επιμέλεια έκδοσης Μαρία Πιτυκάκη ).

Το πότε χτίστηκε η εκκλησία τ’ Αγιωργιού του Καταματωμένου, δε μπόρεσα να εξακριβώσω, πρέπει όμως να ήταν κτίσμα της ενετοκρατίας αφού λειτουργούσε παλαιότερα εκεί, ο παπά Φραντσέσκο Γιαλλινάς και ήταν στις Καρές νότια του κτηριακού συγκροτήματος των Διαλλινάδων . Άλλωστε οι Ενετοκρητικοί αυτοί, έπαιξαν ανέκαθεν και μέχρι τις μέρες μας, σημαίνοντα ρόλο στην ανάπτυξη του συνοικισμού αυτού των μυλωνάδων της Βουλισμένης, αλλά και στη Νεάπολη των ημερών μας. Η οικογενειακή μου παράδοση αλλά και η πληροφορία μου από τον φίλο Γιάννη Τσιχλή αναφέρουν ότι αμέσως μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770) για αντίποινα, ομάδα γενίτσαρων του Καινούργιου χωριού μπήκε μέσα στην εκκλησία Σάββατο κατά τη διάρκεια του εσπερινού και κατέσφαξε τους χριστιανούς και τον παπά. Από τούτο το περιστατικό ονομάστηκε Καταματωμένος. Ο Πιτυκάκης αναφέρει το ίδιο ακριβώς περιστατικό αλλά το τοποθετεί λίγο πριν το 1821. Για τις αρχές όμως του 1821 η οικογενειακή παράδοση του γράφοντα αναφέρει άλλα.

Η νύφη έγινε καλόγρια

Γενάρη ή Φλεβάρη στα 1821 κατά τη διάρκεια τέλεσης ενός γάμου στην εκκλησία, ένας γείτονας Τούρκος αγάς (πιθανό να ήταν κάποιος από τους Καρακάσηδες) που ήθελε τη νύφη για πάρτη του, με μια ομάδα δικών του μπήκε στον Αγιώργη και προσπάθησε να κλέψει τη νύφη μπροστά στα μάτια του γαμπρού. Ακολούθησε συμπλοκή μεταξύ Τούρκων και χριστιανών, ο γαμπρός σκοτώθηκε κατά τη συμπλοκή, η δε νύφη πάνω στην ανακατωσούρα, κατάφερε να βγει από την εκκλησία, πήγε στο σπίτι της, φόρεσε ανδρικά ρούχα, πήρε μαζί της όσα μαλαματικά συγκέντρωσε από τα χαρίσματα του άτυχου γάμου της και τράβηξε κατά τον όρμο Σίσι ελπίζοντας στην άφιξη κάποιου πλοίου. Στο Σίσι, τη φιλοξένησε ένας βοσκός χριστιανός ίσως Βραχασώτης και σε 2-3 μέρες επιβιβάστηκε σε κάποιο ιστιοφόρο για τη Σύρα. Στον καπετάνιο του ιστιοφόρου, έδωσε τα περισσότερα χρυσαφικά που είχε μαζί της για ναύλα. Από τη Σύρα πήγε στην Τήνο και κλείστηκε σε γυναικείο μοναστήρι.

Θεέ σώσε την Κρήτη

Μετά το επεισόδιο του γάμμου, έγινε σύναξη των χωριανών που αποφάσισαν να επαναστατήσουν. Λίγοι διέθεταν όπλα, γι αυτό έδωσαν γρόσα ,συγκέντρωσαν και πούλησαν τα κοσμήματά των γυναικών τους και ό,τι άλλο χρυσαφικό είχαν και παράγγειλαν οπλισμό και άλλα επιτήδεια του πολέμου, που ήρθαν σε λίγες εβδομάδες στον όρμο Σίσι με ιστιοφόρο Καρπαθιώτικο. Ο γενικός ξεσηκωμός είχε οριστεί , εντελώς συμπτωματικά για την 25 Μαρτίου ώστε να βοηθήσει και η χάρη της Παναγίας.
Τα κορίτσια του χωριού φτιάξαν τη σημαία . Έφεραν κομμάτια μπλε και άσπρο πανί τα έραψαν, έραψαν στη μέση το λευκό σταυρό και κέντησαν «πιτήδια» όπως αναφέρει ο Πιτυκάκης τη φράση : ΘΕΕ ΣΩΣΕ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ. Όλα ήσαν έτοιμα και πρωί της 25ης Μαρτίου κατά τη διάρκεια της Θ. Λειτουργίας υψώθηκε η σημαία του ξεσηκωμού στο καμπαναριό τ’ Αγιωργιού. Το τι ακολούθησε τον ξεσηκωμό αυτό του 1821 στο Καινούργιο Χωριό δεν είναι γνωστό, γνωστό όμως είναι ότι, με φιρμάνι του πασά Ηρακλείου απαγορεύτηκε έκτοτε η χρήση της εκκλησίας ως λατρευτικού χώρου.

Σχέδια Τούρκων για δεύτερο τζαμί στη Νεάπολη

Πέρασαν 49 ολόκληρα χρόνια από το 1821 μέχρι το 1870 για να συνεχίσει η λαϊκή μας παράδοση. Η παλιά εκκλησία του Αγιώργη με τη λεηλασία και την εγκατάλειψη, χωρίς πορτοπαράθυρα αφημένη στις βροχές και την τύχη της, ερείπωσε. Οι Τούρκοι αποφάσισαν να την αναστηλώσουν και να τη μετατρέψουν σε τζαμί όπως είχαν κάνει παλιότερα με την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης. Οι Απανογειτονιώτες ξεσήκωσαν όλους τους Καινουργιοχωρίτες με την είδηση αυτή, έγιναν κάποιες αψιμαχίες στον αυλόγυρο της παλιάς εκκλησίας και απειλήθηκε ξανά γενικός ξεσηκωμός. Ο τότε χριστιανός Διοικητής Λασιθίου Αδοσίδης Κωστής πασάς για να αποφύγει τη βεβήλωση των εικόνων και του ιερού χώρου και «τάχα για να αποφευχθεί η σύρραξη» όπως αναφέρει ο Πιτυκάκης, διέταξε την κατεδάφιση της ερειπωμένης εκκλησίας. Με τα οικοδομικά υλικά της κατεδάφισης του Καταματωμένου, και τις εικόνες , προστέθηκε δεύτερο κλίτος στον άλλο υπάρχοντα ενοριακό ναό Αγίου Γεωργίου, αφιερωμένο στη μνήμη του Αγίου Παντελεήμονα. Η περίτεχνη και καλικέλαδος καμπάνα του Καταματωμένου που σώζεται ακόμη και σήμερο, τοποθετήθηκε στη δίκλιτη εκκλησία και στη βάση της ανάγλυφα και κυκλικά, γράφει: ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΕΟΝ ΧΩΡΙΟΝ ΜΕΡΑΜΠΕΛΟ.
Ο προπάππους του γράφοντα ξυλογλύπτης Ιωάννης Μακράκης βοηθούμενος και από τον αδερφό του Μανόλη που ήρθε από την Κερά Λαγκάδας (σημερινή επαρχία Πεδιάδας) ανάλαβε την κατασκευή των τέμπλων και στα δύο κλίτη που σήμερο έχουν καθηλωθεί και κοσμούν δύο γειτονικές εκκλησίες, αυτή του Αγίου Πνεύματος και αυτή της Ζωοδόχου Πηγής Νεαπόλεως. Ο Ιωάννης Μακράκης ελάξευσε και βράχο για να φτιάξει την περίτεχνη κεντρική είσοδο της ίδιας εκκλησίας. (Σημείωση: Τότε ήταν που ο Γεώργιος Διαλλινάς (πατέρας του Διαλλινομιχάλη) γνώρισε τον καλλιτέχνη γαμπρό του στον Αδοσίδη Κωστή πασά για να φτιάξει και τα νέα τέμπλα της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων που τα είχαν κάψει οι Τούρκοι).

Ο μαρμάρινος τύμβος

Τέλη της 10ετίας του 1960 ή αρχές του 1970 με πρωτοβουλία της Μαρίας Πιτυκάκη και του Ιωάννη Χουρδάκη (θείου του γράφοντα) στη θέση του ιερού της εκκλησίας του Καταματωμένου, υψώθηκε ψηλός μαρμάρινος τύμβος στη βάση του οποίου υπάρχει εικονοστάσι με καντήλι και οστεοφυλάκιο που περιέχει τα οστά που βρέθηκαν κατά την εκσκαφή των θεμελίων του τύμβου και τη διαμόρφωση του χώρου. Ο γύρω από τον τύμβο χώρος, έχει λουλούδια η δε έκταση που καταλαμβάνει όλη η κατασκευή περιβάλλεται από κάγκελο σιδερένιο με πόρτα εισόδου στο χώρο της όλης κατασκευής. Το καθημερινό άναμμα του καντηλιού και την περιποίηση των λουλουδιών έχουν αναλάβει από τότε μέχρι και σήμερο, οι γειτόνισσες τ’ Αγιωργιού.

*(σσ. δεν πρόκειται για το 1867 αλλά τη μάχη του Νοεμβρίου του 1827)

Το κείμενο δημοσιεύεται αυτούσιο με ορισμένες επισημάνσεις στο τέλος για λάθη που παρατηρήθηκαν. Το κείμενο για λόγους αυθεντικότητας δεν παραποιείται, ούτε διορθώνεται.

Δημοσιεύτηκε από Δημήτρης Παπαγιαννάκης

Προβολή όλων των δημοσιεύσεων από Δημήτρης Παπαγιαννάκης