Το Μεραμβέλ(λ)ο ή Μινώα και ο Δικταίος όρμος
Από το βιβλίο του Αδαμάντιου Κρασσανάκη, Κρητική Ιστορία
Ο Απολλώνιος Ρόδιος στα «Αργοναυτικά» (Δ 1638 – 1670) ονομάζει το σημερινό κόλπο Μεραμβέλου με την ονομασία «Δικταίο όρμο» (= όρμο της Δίκτης): «είργε χθονί πείσματ’ ανάψαι Δικταίην όρμοιο κατερχόμενους επιωγήν…», επειδή βρίσκεται στις αγκάλες του όρους της Δίκτης, και εκεί οι Αργοναύτες δολοφόνησαν, αφού πρώτα μάγεψαν και ύπνωσαν, το φύλακα άγγελο Τάλω, που ήταν αφενός φτερωτός άνθρωπος, κάτι όπως οι άγγελοι στο Χριστιανισμό και αφετέρου με γιγάντιο χάλκινο σώμα, τον οποίον είχε κατασκευάσει ο θεός Ήφαιστος και τον οποίον ο Δίας είχε χαρίσει στην Ευρώπη, τη μάνα του Μίνωα, για φυλάει εκείνη και την Κρήτη όπου την άφησε. Μετά εκείνη τον χάρισε στο γιο της Μίνωα. Με τα δυνατά του χέρια έπιανε μεγάλες πέτρες και με αυτές βούλιαζε τα εχθρικά καράβια. Ο Μίνωας τον επιφόρτισε να γυρνάει και τρεις φορές την ημέρα την Κρήτη έχοντας στην πλάτη του τους νόμους του, τους οποίους είχε υπαγορεύσει ο πατέρας του ο Δίας, για να τους διαβάζουν οι άνθρωποι και έτσι εκπολιτίστηκαν.
Ο Κ. Κριτοβουλίδης στα «Απομνημονεύματα, του περί Αυτονομίας των Κρητών» (σελίδα 570-571) αναφέρει ότι κατά τους κρητικούς απελευθερωτικούς αγώνες του 1821-1830, η επαρχία Μιραμβέλου λεγόταν «Μιραμπέλο ή Μινώα» και περιέχει τα χωριά Βουλισμένη, Άγιος Νικόλαος, όπου υπάρχει λιμήν λίαν κατάλληλος για ναυλοχίαν, Κριτσά, Άγιος Αντώνιος, Βραχάσι κλπ. Ομοίως στο χάρτη της Κρήτης του Marius Cartaru το 1562 αναφέρεται ότι πόλεις από το Ηράκλειο προς ανατολάς είναι οι εξής: Candia – Heracleum (Ηράκλειο), Cnossos (Κνωσσός), Olus (Ολούς > Ελούντα), Camala (Καμάρα = Καμάρα ή Λατώ), Μιnoa porto (Λιμάνι Μινώα), Itanus (Ίτανος).
Η επαρχία που καλείται σήμερα Μεραμβέλου, σύμφωνα με την παράδοση (αφήγηση του Μεραμβελιώτη πρόεδρου Εφετών κ. Μανώλη Σεργάκη), αλλά και σύμφωνα με όσα θα δούμε να λένε πιο κάτω οι περιηγητές επί ενετοκρατίας, ονομάστηκε «Mirabel > Μεραμβέλο», επειδή εκτός των άλλων είναι κατάφυτη από διάφορα φυτά, κυρίως μυγδαλιές, που όταν ανθίζουν είναι το κάτι άλλο από άποψης ομορφιάς και μυρωδιάς. Από εκεί μετά ονομάστηκαν έτσι το φρούριο Μεραμβέλου (Castel Mirabel), ο κόλπος Μεραμβέλου (= αρχαία Δικταίος όρμος ή Μινώα), η επαρχία Μεραμβέλου και το χωριό Μεραμπέλο (= το χωριό του Κάστρο Μεραμβέλου = ενετικά Burgo di Castel Mirabel), το οποίο μετά μετονομάστηκε σε Άγιος Νικόλαος που είναι η σημερινή πρωτεύουσα του νομού Λασιθίου. Στα ιταλικά mirabel σημαίνει bel(o) (= όμορφος,η,ο) και mira (= θέα, σκόπευση, ενώ miraggio = οφθαλμαπάτη).
Ιστορία του Μεραμπέλου 