Τα παρακάτω είναι βασισμένα στη μαρτυρία του δασκάλου Κωστή Λουμπούνη που περιέχεται στα βιβλία του Μιχάλη Κοκολάκη, Ανατολική Κρήτη κατοχή αντίσταση εμφύλιος, Αθήνα: 1988, Γνώσεις, σ. 132 – 135) και Εμμανουήλ Φρουδάκη, Πόλεμος – κατοχή – αντίσταση 1940 – 1945, τόμος β΄, Νεάπολη: 2008, Α. Ι. Πολυχρονάκη, σ. 92-96). Συγκρίνοντας τη μαρτυρία όπως παρουσιάζεται στα δύο βιβλία υπάρχουν ορισμένες αποκλίσεις. Η εκδοχή στο βιβλίο του Κοκολάκη είναι προφορική παράδοση και η διήγηση είναι περισσότερο απλοϊκή. Ο Φρουδάκης αντίθετα έχει μεταφέρει τη διήγηση αυτούσια από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Λουμπούνη «Όσα στη ζωή μ’ άγγιξαν» περιέχοντας περισσότερες πληροφορίες και σχολιασμό από τον αγωνιστή Λουμπούνη που συμμετείχε στα όσα διαβάζουμε παρακάτω. Για λόγους επαλήθευσης, βρήκα και το βιβλίο του Κωστή Λουμπούνη από το οποίο διαπίστωσα ότι η ιστορία στο βιβλίο του Φρουδάκη ακολουθεί πιστά την πρωτότυπη διήγηση του Λουμπούνη.

Προλεγόμενα

Πριν ακόμα λήξει η γερμανική κατοχή, η Ελλάδα είχε χωριστεί σε δύο στρατόπεδα. Από τη μία μεριά το Ε.Α.Μ. (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) υπήρξε η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα της οποίας την ηγεσία είχε το ΚΚΕ. Από την άλλη ο Ε.Δ.Ε.Σ. (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος) του Ναπολέοντα Ζέρβα ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη οργάνωση σε εθνικό επίπεδο που εκτός τον αντιστασιακό του χαρακτήρα ήταν και βαθιά αντικομμουνιστικός. Με την κοινή πεποίθηση ότι οι δυνάμεις του Άξονα αργά ή γρήγορα θα αποχωρούσαν από την Ελλάδα, οι μεγάλες αυτές οργανώσεις σχεδίαζαν την επόμενη μέρα της μεταπολεμικής Ελλάδας.

Αντίθετα από την ηπειρωτική Ελλάδα, στην Κρήτη δεν υπήρχε ο Ε.Δ.Ε.Σ. Η βρετανική SOE (Υπηρεσία ειδικών επιχειρήσεων), που είχε δημιουργηθεί από τον Τσώρτσιλ προκειμένου «Να βάλει φωτιά στην Ευρώπη», ένωσε ορισμένες κρητικές αντιστασιακές ομάδες προκειμένου να δημιουργήσει ένα φιλοβρετανικό και αντικομμουνιστικό θύλακα αντιστασιακών που αποδέχονταν τόσο την εξόριστη κυβέρνηση όσο και το βασιλιά. Αυτή η οργάνωση ονομάστηκε Ε.Ο.Κ. (Εθνική Οργάνωση Κρήτης) και εξασφάλισε τις υπηρεσίες μεγάλων οπλαρχηγών όπως ο Πετρακογιώργης και ο Μπαντουβάς. Ο Πετρακογιώργης με μια ομάδα 40 αντρών περικυκλώθηκε από 400 Γερμανούς. Από τη μάχη η ομάδα αποδεκατίστηκε και ο Πετρακογιώργης τραυματίστηκε με αποτέλεσμα να αποσυρθεί από τη δράση. Ο Μπαντουβάς, αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, πήρε τα όπλα και επιτέθηκε στους Γερμανούς και εκείνοι ανταπέδωσαν με τις γνωστές σφαγές αμάχων και την καταστροφή των χωριών της Βιάννου. Μετά από αυτά τα γεγονότα ο Μπαντουβάς εγκατέλειψε το νησί για το Κάιρο αφού οι κρητικοί τον θεώρησαν υπεύθυνο για τη γερμανική αντεκδίκηση. Η Ε.Ο.Κ. υποστηρίχθηκε από λίγους αφού η πλειοψηφία των Κρητών παρέμειναν πιστοί στο Ε.Α.Μ. Το ίδιο συνέβη και στο Λασίθι. Τα γεγονότα που παρουσιάζονται παρακάτω είναι αποτέλεσμα της αντιπαλότητας μεταξύ του Ε.Α.Μ. και της Ε.Ο.Κ.

Τα γεγονότα

Τον Αύγουστο του 1944, λίγες μέρες πριν απελευθερωθεί η Ελλάδα από τους Ναζί, το Λασίθι βρίσκεται υπό γερμανική κατοχή αφού οι Ιταλοί έχουν συνθηκολογήσει αρκετό καιρό νωρίτερα. Οι Άγγλοι σε μια προσπάθεια να εξοπλίσουν τα μέλη της Ε.Ο.Κ. αποφασίζουν να στείλουν οπλισμό με υποβρύχιο που θα τον ξεφόρτωναν στα βόρεια παράλια του Μεραμπέλου. Ο βρετανός πράκτορας Τζων Χάουσμαν (γνωστός στην περιοχή σαν Πέτρος) βρέθηκε στο καφενείο του Στάθη Τσαγκουρνή στις Κουρούνες. Εκεί εκμυστηρεύτηκε ότι «θα βγάλουμε όπλα και σύντομα θα σας οπλίσουμε». Ο Χάουσμαν, το εκμυστηρεύτηκε μισομεθυσμένος σε άτομα που θεωρούσε δικούς του. Τα όπλα δεν προορίζονταν για το Ε.Α.Μ. αλλά για την Ε.Ο.Κ. Η Ε.Ο.Κ. μέχρι τότε δεν διέθετε ένοπλο σώμα στα ορεινά του Μεραμπέλλου σε αντίθεση με το Ε.Α.Μ. που είχε ένοπλη φρουρά σχεδόν σε κάθε χωριό. Μόνο στο χωριό Άγιος Αντώνιος υπήρχε θύλακας της Ε.Ο.Κ. Όπως θα δούμε παρακάτω οι κάτοικοι του Αγίου Αντωνίου ανέλαβαν να παραλάβουν και να κρύψουν τον οπλισμό.

Η πληροφορία για τα όπλα έφτασε αμέσως στα γραφεία του Ε.Α.Μ. στη Νεάπολη. Αμέσως διατάχθηκε να τοποθετηθούν παρατηρητές κατά μήκος της ακτογραμμής από τη Μίλατο μέχρι την Ελούντα για να παρακολουθούν την περιοχή όλο το 24ωρο. Λίγες μέρες αργότερα ο Λευτέρης Κοκολιός από τον Αμυγδαλιά εντοπίζει ένα καΐκι να ξεφορτώνει τα όπλα στην τοποθεσία Χαλάσματα βορειοδυτικά του Κουδουμάλου. Μια ομάδα κατοίκων του Αγίου Αντωνίου με επικεφαλή τον Χάουσμαν και τον παπά Γιάννη Ζερβάκη φορτώνουν τα όπλα σε ζώα για να τα μεταφέρουν αλλού. Ο Κοκολιός ειδοποιεί τους Μανώλη Τσιχλή από το Σούβλο, τον Αριστείδη Σισκάκη από Αμυγδαλία και το Γιώργο Γαλανάκη από το Ρωμανό. Όλοι μαζί παρακολουθούν τα μέλη της Ε.Ο.Κ. να μεταφέρουν τα όπλα και να τα κρύβουν σε μια σπηλιά κάτω από τα Ανώγεια, δίπλα από τον Άγιο Αντώνιο. Κατόπιν, πηγαίνουν στη Νεάπολη για να ενημερώσουν την οργάνωση. Από τα γραφεία διατάσσουν όλα τα χωριά (Μίλατος, Βραχάσι, Βουλισμένη, Λατσίδα, Βρύσσες, Χουμεριάκο, Λίμνες) να στείλουν ομάδες των 5 – 10 ατόμων με όσα όπλα διαθέτουν στο μετόχι Φραθιά. Από τη Νεάπολη ξεκίνησαν, τρεις ομάδες των 10 ατόμων με ομαδάρχες τους Αριστείδη Ροβίθη, Αχιλλέα Παυλάκη και υπεύθυνο της αποστολής τον ίδιο τον Κωστή Λουμπούνη. Ο οπλισμός τους αποτελούνταν από πιστόλια και δύο κάσες με ιταλικές χειροβομβίδες που τους είχε παραχωρήσει ο ιταλός Ταβάνα λίγο πριν αποχωρήσουν οι Ιταλοί από το Λασίθι. Ο Λουμπούνης υποστηρίζει πως οι Ιταλοί δώσανε στους αντιστασιακούς ελληνικά όπλα Μάλιγχερ με σφαίρες γερμανικού Μάουζερ. Εάν αυτό έγινε συνειδητά και όχι εξαιτίας κάποιου λάθους, πρόκειται για σχέδιο των Ιταλών ή των Άγγλων προκειμένου οι έλληνες αντάρτες να μην οπλιστούν σωστά. Βέβαια τόσο ο Ταβάνα (αρχηγός της ιταλικής αντικατασκοπείας στην Κρήτη) όσο και ο διοικητής των ιταλικών στρατευμάτων στην Κρήτη Άντζελο Κάρτα ήταν κατά του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι και σε καμία περίπτωση δεν ήταν εναντίον των αντιστασιακών κινημάτων, ούτε της δράσης των κομμουνιστών, σε ιδεολογικό επίπεδο τουλάχιστον. Η λανθασμένη παράδοση των όπλων ίσως εξηγείται από τη συνεννόηση του Ταβάνα με τον βρετανό κατάσκοπο Πάτρικ Λη Φέρμορ σχετικά με την παράδοση των όπλων και τη διαφυγή του Άντζελο Κάρτα στο Κάιρο. Ο Φέρμορ πάντως από τη συνολική πορεία του σαν κατάσκοπος στην Κρήτη, δεν φαίνεται να υποκινούσε ρήγματα στις σχέσεις των ελληνικών αντάρτικών ομάδων. (Βλέπε περισσότερα στο βιβλίο του Wes Davis, Επιχείρηση «Αριάδνη». Ο μυστικός πόλεμος για την σωτηρία της Κρήτης από τους ναζί, εκδόσεις Μεταίχμιο).

Πίσω στα γεγονότα, οι ομάδες που ξεκίνησαν από τη Νεάπολη για το μετόχι Φραθιά, όπου ήταν ο τόπος συνάντησης όλων των ομάδων, πήραν το δρόμο από την πλαγιά του Τιμίου Σταυρού. Στο δρόμο, όποιους συναντούσαν τους έλεγαν ότι τους ψάχνουν οι Γερμανοί για καταναγκαστική εργασία. Όταν έφτασαν στο Φραθιά, οι αντάρτες μοίρασαν τα όπλα μεταξύ τους και εφοδίασαν την ομάδα περιφρούρησης με χειροβομβίδες. Το κρησφύγετό τους ήταν το σπίτι του Μανώλη Λυράκη του Λυροκωνσταντή. Τη νύχτα ξεκινούν την πορεία προς το μέρος όπου κρύβονται τα όπλα. Εκεί, φυλάσσουν τα όπλα μια δεκαριά Αγιαντωνιώτες. Ο οπλισμός που έκρυβαν ανερχόταν σε 80 με 100 όπλα αλλά οι σκοποί δεν κρατούσαν κανένα στα χέρια τους. Όπως επισημαίνει ο Λουμπούνης πρόκειται για άτομα αγαθά. Αρνούνται όμως να δώσουν τα όπλα. Ακολουθεί συζήτηση με διαπληκτισμούς. Ο Λουμπούνης δίνει διαταγή στην ομάδα περιφρούρησης: «Ακροβολιστείτε και ζώστε τη σπηλιά. Δεν θα επιτρέψετε σε κανέναν άγνωστο να περάσει και με το χέρι στη σκανδάλη του όπλου σας να είστε έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο». Έπειτα γυρνάει προς σε αυτούς που ήταν στην σπηλιά και διατάζει να αρχίσει η διανομή των όπλων ακόμα και με τη βία. Δίνει οδηγίες να αφήσουν στους Αγιαντωνιώτες μέρος των εφοδίων (ζάχαρη, άρβυλα, κλπ) αλλά κανένα όπλο ή σφαίρα. Επίσης τους ζητάει να εξηγήσουν στους Αγιαντωνιώτες το ρόλο και τους σκοπούς των Άγγλων που προσπαθούν να σπείρουν τον εμφύλιο. Τα όπλα τελικά παραδόθηκαν ειρηνικά. Ο απολογισμός είναι 2 οπλοπολυβόλα, 80 – 100 αυτόματα Στεν, άφθονες σφαίρες και εκρηκτικά (νάρκες δρόμου). Τα όπλα αυτά μοιράστηκαν στον εφεδρικό ΕΛΑΣ που χρησιμοποιούσαν για λημέρι τα μετόχια και ενσωματώθηκαν στη συνέχεια με τον μόνιμο ΕΛΑΣ. Ο μόνιμος ΕΛΑΣ βρισκόταν στον Άγιο Γεώργιο Βραχασιώτη και μετά την απελευθέρωση συγκεντρώθηκε εκεί ολόκληρος ο ΕΛΑΣ Μεραμπέλου. Λίγο αργότερα ο ΕΛΑΣ μεταφέρθηκε πιο δυτικά στο ύψωμα Καστρί, στη μάντρα του Ζαχαράκη. Ο ΕΛΑΣ Μεραμπέλλου πήρε μέρος στη μάχη εναντίον των Γερμανών και Ιταλοφασιστών για την απελευθέρωση του Σισίου και στην απελευθέρωση της Νεάπολης.

Ο 1ος και 2ος λόχος του ΕΛΑΣ έχει αξιωματικούς τους:

Μυλωνάκης Μανώλης (διοικητής τάγματος)

Πεδιαδίτης Μανώλης (διοικητής λόχου)

Χουρδάκης Ιωάννης (λοχαγός)

Ροβίθης Αριστείδης (ανθυπολοχαγός)

Κλαδάκης Γεώργιος (ανθυπολοχαγός)

Η ενίσχυση του εφεδρικού ΕΛΑΣ στα μετόχια του Επάνω Μεραμπέλου σε όπλα δεν έλυσε όλα τα προβλήματα. Όπως υποστηρίζει ο Λουμπούνης, η αρπαγή των όπλων συνετέλεσε στο να μην υπάρξουν εμφύλιες συγκρούσεις στο νομό, όπως συνέβη στην ηπειρωτική Ελλάδα. Οι ελασίτες, όμως, ήρθαν αντιμέτωποι με το πρόβλημα του επισιτισμού. Στη Νεάπολη, το Βραχάσι και σε άλλα χωριά έγινε επιδρομή στις γερμανικές αποθήκες τροφίμων από όπου και απέσπασαν μεγάλη ποσότητα αλευριού και άλλων τροφίμων. Στη Νεάπολη μάλιστα, οι Γερμανοί παραλίγο να εντοπίσουν τους τρεις αντάρτες που άνοιξαν την αποθήκη. Ένας Γερμανός αντιλήφθηκε κάτι ασυνήθιστο και πλησίασε την πόρτα για να ελέγξει το λουκέτο. Το λουκέτο ήταν στη θέση του, ασφαλισμένο, κι έτσι ο Γερμανός έφυγε. Όμως, μέσα στην αποθήκη βρισκόταν τρεις αντάρτες και έξω από αυτή ο Λουμπούνης που, με το δάκτυλο στη σκανδάλη, σημάδευε τον Γερμανό έτοιμος να επέμβει αν τους εντόπιζε. Για καλή του τύχη δεν είδε τίποτα ασυνήθιστο.

Επιμέλεια: Παπαγιαννάκης Δημήτριος

Βιβλιογραφία

Davis Wes, Επιχείρηση Αριάδνη, ο μυστικός πόλεμος για τη σωτηρία της Κρήτης από του Ναζί, (Αθήνα: Πατάκης, 2014)

Κοκολάκης Μιχάλης, Ανατολική Κρήτη κατοχή αντίσταση πόλεμος, (Αθήνα: Γνώσεις, 1988)

Λουμπούνης Κωστής, Όσα στη ζωή μ’άγγιξαν, (Ηράκλειο:Iraklion Offset, 2005)

Φρουδάκης Εμμανουήλ, Πόλεμος – Κατοχή – Αντίσταση, 1940 – 1945, (Νεάπολη: Α. Ι. Πολυχρονάκη, 2008)

Δημοσιεύτηκε από Δημήτρης Παπαγιαννάκης

Προβολή όλων των δημοσιεύσεων από Δημήτρης Παπαγιαννάκης