Η κρητική επανάσταση της περιόδου 1866 – 1869 θεωρείται μια από τις σημαντικότερες επαναστάσεις των Κρητών για την απελευθέρωσή τους από τον οθωμανικό ζυγό. Δεν είναι τυχαίο που αυτή η επανάσταση συχνά αποκαλείται «το δεύτερο ’21». Η επανάσταση απλώθηκε σε ολόκληρη την Κρήτη. Στην Έκθεσις της εν Βρύσαις του Μεραμβέλλου μάχης την 7 Αυγούστου περιγράφονται οι μάχες που διεξήχθησαν στην περιοχή του Μεραμπέλου. Το κείμενο βρίσκεται στο Κρητικό Αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος με αριθμό εγγράφου 27769 και συντάχθηκε από τον Γενικό Αρχηγό των Ανατολικών Επαρχιών Κωνσταντίνο Σφακιανάκη.

8 Αυγούστου 1867

Έκθεσις της εν Βρύσαις του Μεραμβέλλου μάχης την 7 Αυγούστου

Μετά τας ενδόξους εν λασιθίω μάχας και την αποχώρησιν του Ομέρ πασά από τας ανατολικάς επαρχίας, οι μείναντες ενταύθα εντόπιοι (διότι πάντες οι εθελονταί και λοιπαί επικουρίαι προ καιρού μετέβησαν εις τας Δυτικάς επαρχίας) περιορίσθημεν να παρενοχλώμεν τον εχθρόν εις τα διάφορα μέρη τα οποία κατείχε. Και πρώτον μεν κατά την 19 π.μ. (παρελθόντος μηνός) επιτέθημεν κατά των εν Σπίνα Λόγκα τούρκων, οίτινες φοβηθέντες να εξέλθουν καθ᾽ημών, και επυροβόλουν ημάς ένδοθεν του φρουρίου. Οι ημέτεροι όμως αψηφούντες τας βολάς των τούρκων εισήλθον διά τινος στενού ισθμού εις το παρά το φρούριον κείμενον ναήδιον, υπό τα όμματα μιας τουρκικής φρεγάτας και εξήγαγον υπέρ τα 800 αιγιδοπρόβατα, άτινα απαγαγώντες απήλθομεν εις τα ίδια αβλαβείς.

Ομοία εκδρομή ήλαβε χώρα την 25 π.μ. εις τα πέριξ τής Ιεραπέτρου μετά της αυτής επιτυχίας ότε εφονεύθησαν 8 οθωμανοί. Ομοίως κατά την 29 ιδίου (εννοείται μηνός) έτερον απόσπασμα εκ των ημετέρων, κατήλθε μέχρι του χωρίου Γούβες, εφόνευσε τρεις οθωμανούς εκ των εκεί σταθμευόντων ήρπαξε αρκετά πρόβατα και απήλθεν αβλαβώς εις τα ίδια.

Ωσαύτως κατά την νύκτα της 3 ισταμένου ο οπλαρχηγός Α.Ι. Τριφίτσος μετά τινων Πεδιαδιτών κατήλθεν εις Καστέλιον και προσέβαλε τους εκεί ευρισκομένους Κιρκασίους τε και εντοπίους οίτινες εκπλαγέντες εκ της αιφνιδίου ταύτης προσβολής ετράπησαν εις φυγήν και εξεδιώκοντο μέχρι του χωρίου Αποστόλους αφέντες κατά την δίωξη των 6 νεκρούς. Οι ημέτεροι επανέκαμψαν εις τα ίδια φέροντες δύο ελαφρώς πληγωμένους.

Οι ημέτεροι ημέρα τη ημέρα τολμηρότεροι γινόμενοι, ανεπτερώθησαν μεγάλως ότε έμαθαν ότι αι μεγάλαι δυνάμεις οικτείρησαν πλέον τα δεινά μας απέστειλαν τα πλοία των όπως διασώσουσι τας οικογενείας μας από την σφαγήν και την ατιμίαν, και πάντες ήρξαντο να ετοιμάζουν τας οικογενείας των ελπίζοντες και προσδοκώντες την επέκτασιν της ευρωπαϊκής ευσπλαχνίας και εις τας ανατολικά επαρχίας της Κρήτης. Τούτο πληροφορηθείσα η Τουρκική κυβέρνησις διέταξε τον εν Καστελίω σταθμεύοντα στρατόν μετά τινών εντοπίων, το όλον υπέρ τας δύο χιλ. Όπως εισέλθει εις την παράληλον επαρχίαν Μεραμπέλου και εμποδίσει τον απόπλουν των γυναικοπαίδων. Ο στρατός ήφθασεν εις Μεραμπέλον την 3 τ.μ. (τρέχοντος μηνός) και κατεσκήνωσεν εις το χωρίον Βρύσες και την μονή Κρεμαστών. Τον καταχθόνιον τούτον σκοπόν του εχθρού μαθόντες απεφασίσαμεν να τον προσβάλωμεν και ευθύς ειδοποιήσαμεν πάντας όπως ανέλθωσιν εις λασίθιον. Την 6 τ.μ. αν και δεν είχον εισέτι συνέλθει άπαντες, φοβηθέντες όμως μήπως ο εχθρός μαθών το σχέδιο λάβει προφυλακτικότερα μέτρα, εκινήσαμεν με τους ευρεθέντας εις 500 αναβαίνοντας, από Ποτάμους την 10 μ.μ. και περί τα χαράγματα είμεθα εις Δράσι. Εκεί διηρέθημεν να άγωμεν μετά των μεραμβελιωτών υπό τον οπλαρχηγόν Εμμ. Κοκκινάκη και των κρασανών υπό τον ανδρείον Εμμ. Μαράζην διετάχθημεν όπως καταλάβωμεν την οχυράν θέση Καβαλαρά και προσβάλωμεν τον εχθρόν από τα πλάγια. Ο δε οπλαρχηγός ρίζου Γεωργ. Μιχαλοδημητράκης με Αγιοβασιλίτας, Κρεβατιανούς και Πευκιανούς, ο Μιχ. Τοργιλάκης με τους Βιανίτας και ο οπλαρχηγός Α. Ι. Τριφίσος και ο Αναγνώστης Καγιαμπάκης και ο καπετάν Μιχ. Αποστολάκης με τους πεδιαδίτας, διετάχθησαν να καταλάβωσι τον λόφον Καστριά και τας παρακειμένας οχυράς θέσεις άνωθεν του χωρίου Βρύσες και προσβάλωσι τον εχθρόν κατά μέτωπον. Συγχρόνως δε διετάξαμεν τον Εμμ. Κοζύρην με τους Κριτσώτας να καταλάβει την θέσιν Κατσόματος και προφυλάττη τα νώτα των τα Καστριά καταλαβόντων από ενδεχόμενη περικύκλωσιν. Ο δε οπλαρχηγός Κωνσταντίνος Κοζυράκης μετά του Κ. Εμμ. Κρανιωτάκη και των σφακιανών, ρουσάκηδων με τους λοιπούς ιππείς, διετάχθησαν να εισβάλει εις τον κάμπο του μεραμβέλου διά της θέσεως Παρακαλούρι. Σημειωτέον δε ότι τους λασιθιώτες διετάξαμεν να παρενοχλούν τον προ δύο ημέρας αφιχθέντα νέον στρατόν εις Καστέλιο.

Ούτω διαιρεθέντες ως έφημεν απήρχετο έκαστος εις την ορισθείσαν θέσιν και ότε η ηώς εφώτισε τας κορυφάς των ορέων ημείς κατείχαμεν την Καβαλαράν και επετέθημεν κατά της εκείσε μικράς φρουράς ήτις άνευ αντιστάσεως υποχώρησε και ηνώθη μετά του λοιπού στρατού. Συγχρόνως καταλαβόντες και τα Καστριά και καταδιώξαντες και ούτοι την εκείσεν φρουράν, επιτέθημεν πανταχόθεν κατά του εχθρού. Ούτος εκπλαγείς εκ της αιφνιδίου και απροόπτου ταύτης εμφανίσεως μας και μη δυνάμενος να παρατάξη τας δυνάμεις του οδηγήθη εις σύγχισιν………. ετοιμάζοντο…………..τινών και ήρχοντο καθ’ ημών και παρευθύς προσβαλώμενοι υπεχώρουν, ημείς δε ολονεί προχωρούμεν. Καθώς επειράθη να υποστηριχθή δια των πυροβόλων σφαίρα των οποίων διεπέρασεν και τη σημαία μας, αλλά οι ημέτεροι ατρομήτως προσβάλοντες αυτόν εκ του πλησίον κατέστη αχρήστον το πυροβολικόν του. Ούτως εξηκολούθη η μάχη επί τρεις ώρας, ότε ο εχθρός στερούμενος οχυρών θέσεων προς υποστήριξιν ώφθη συνάζων τας σκηνάς του και υποχωρεί προς το Νεοχώριον. Την υποχώρησιν του εχθρού ιδόντες οι ημέτεροι έλαβον νέον θάρρος και πρώτοι οι την Καβαλαράν κατέχοντες εξήλθον των χαρακωμάτων τους και κατεδίωκον τους αιγυπτίους τόσον πλησίον ώστε τινές των ημετέρων αντί σφαιρών εξεσφενδόνιζον κατ᾽ αυτών λίθους μετ᾽ου πολύ και οι τας λοιπάς θέσεις κατέχοντες εξελθόντες και ούτοι των χαρακωμάτων των επετέθησαν σφοδρότερον κατά του εχθρού ούτινος η υποχώρησις κατέστη τότε γενική. Κατεδιώκετο δε υποχωρών εν τάξει μέχρι του Νεοχωρίου. Ένθα φθάσας κατέλαβε αμυντικάς θέσεις. Ἠτον ήδη σχεδόν μεσημβρία ότε ημείς μη έχοντες πλέον ούτε εν φουσέκιον παρητήσαμεν τον εχθρόν όστις, δεν ετόλμησεν ούτε εν βήμα να μας καταδιώξη και απήλθομεν βραδέως και εν ανέσει εις Βρύσες και Δράσι ένθα και ανεπαύθημεν ολήν την ημέρα.

Συγχρόνως δε ότε άνωθεν των Βρυσών και Κρεμαστών ήρχισεν η μάχη το ευάριθμον ημών ιππικόν εισήρχετο εις τον κάμπο του Μεραμβέλου και προσέβαλε τους εις Χουμεριάκον ευρισκομένους εντοπίους οθωμανούς. Καταπλαγέντες δε και ούτοι εκ της απροσδοκήτου ταύτης εμφανίσεως και ακούοντες και των κρότων της άνωθεν αυτών συμβαινούσης μάχης απεπειράθησαν μεν να υπερασπισθώσι εντός του χωρίου αλλά φονευθέντες τρεις εξ αυτών ετράπησαν εις φυγήν και κατεδιόκοντο μέχρι της Φουρνής καταφυγόντες εις το φρούριον της Σπιναλόγκας. Κατά την καταδίωξιν εζωγρήθησαν δύο. Απώλεσε δε ο εχθρός εν τη μάχη ταύτη κατά τας ομολογίας των ιδίων Οθωμανών υπέρ τους 250. Εκ δε των ημετέρων εφονεύθησαν τρεις και επληγώθησαν 5. Ο εχθρός φοβηθείς και δευτέραν προσβολήν ανεχώρησε δια νυκτός από Νεοχώριον και κατάλαβε τον Καλαρίτην ένθα οχυρώνεται από τότε ασφαλέστατα. Περιμένων νέαν επικουρίαν ήτις αν δεν έλθη προτίθεται να εγκαταλείψη το Μεραμβέλον ολοτελώς. Αν δε η περιμενόμενη επικουρία των Συμιανών και Ιεραπετριτών ως και τα πολεμοφόδια επρόφθαναν εγκαίρως βεβαίως οι τούρκοι επί πολύν καιρόν ήθελον θρηνεί ως και άλλοτε, την εν Μεραμβέλω παντελή καταστροφήν των.

Εν τούτοις ο εχθρός μένεα πνέων δια την επενεχθείσαν αυτώ ζημίαν, και μη δυνάμενος να εκδικηθεί ημάς, τα εξεθύμανε κατά το σύνηθες με τους δυστυχείς αόπλους. Αφού κατέλαβε τον Καλαρίτην αιχμαλώτισεν και εις πυρ παρέδωκεν τα μετόχια των δυστυχών μεραμβελιωτών, τους οποίους κατέλαβεν πανοικός φόβος. Εδενδροτόμησεν πλήθος αμυγδαλεών και ελαιών. Συνέλαβον τον Ιωάννη Ποργακάκην από τη Λατσίδα και τον έσφαξαν, αφού είδε ο δυστυχής ατιμασθείσαν την γυναίκα του, διαρπαγείσαν την περιουσία του και κατεδαφισθέν το μετόχιον του. Ομοίως συνέλαβον και εις το μετόχιον του τον Εμμ. Παπαζαχαριάκην και έθεσαν αυτόν εις σκληρά βασανιστήρια όσα ο σατανάς δεν δύναται να επινοήση. Ίσως ο τάλας σήμερον δεν υπάρχει μεταξύ των ζώντων. Αι φιλανθρωπίαι των εξευγενισμένων τούρκων δεν είναι εισέτι γνωσταί εις ημάς, οίτινες βεβαίως δεν περιωρίσθησαν εις τα ανωτέρω κακουργήματα.

Εν Λασιθίω τη 8 Αυγούστου 1867

Ο Γενικός αρχηγός των εξ Ανατολικοτέρων επαρχιών

Κ. Σφακιανάκης

Δημοσιεύτηκε από Δημήτρης Παπαγιαννάκης

Προβολή όλων των δημοσιεύσεων από Δημήτρης Παπαγιαννάκης