Η Μαρία Αμαριώτου (1897-1997) γεννήθηκε στο Καστέλλι Φουρνής Μεραμπέλλου Λασιθίου. Φοίτησε πρώτα στο Δημοτικό Σχολείο Κεραπολίτισσας Φουρνής και το Παρθεναγωγείο Επάνω χωρίου Φουρνής, έπειτα στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Ηρακλείου και στη συνέχεια στο Διδασκαλείο Ηρακλείου, από το οποίο αποφοίτησε τον Ιούλιο του 1914. Εργάστηκε ως δασκάλα από 5-3-1915 έως 30-6-1917 και από 12-3-1918 έως 1-9-1922 σε δημοτικά σχολεία του νομού Λασιθίου. Έπειτα αναχώρησε για τη Γερμανία.

Φοίτησε για 2 εξάμηνα στο τμήμα Παιδαγωγικής στο πανεπιστήμιο της Ιένας (1922-23) και για 6 εξάμηνα στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Παρακολούθησε μαθήματα ψυχοπαιδαγωγικής, γλωσσολογίας και βυζαντινολογίας με καθηγητές, τους Kerschensteiner, Drexler, Fisser και Heisenberg, μεταξύ άλλων. Το 1926 αναγορεύθηκε διδάκτωρ με άριστα. Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της ήταν «Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες στο μάθημα της γραφής». Η Αμαριώτου επηρεάστηκε σημαντικά από το κίνημα της Νέας Αγωγής κατά τη διάρκεια της φοίτησής της στη Γερμανία. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα προσπάθησε να διαδώσει τις θεωρίες και τις πρακτικές του κινήματος. Φανατική οπαδός του δημοτικισμού, το 1935 εκδίδει σε μονοτονικό σύστημα τη διατριβή της με τίτλο «Το γράψιμο και η Αγωγή». Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα υπηρέτησε ως Διευθύντρια στο Δημοτικό Σχολείο της Ιεράπετρας. Έπειτα υπηρέτησε στις Σέρρες, αρχικά ως καθηγήτρια και αργότερα σαν Διευθύντρια του Διδασκαλείου της πόλης.

Η Αμαριώτου φρόντισε να διαχύσει στην τοπική κοινωνία τις παιδαγωγικές της ιδέες προκαλώντας σχετικό διάλογο μέσω του τύπου. Αυτό φαίνεται μέσα από ένα άρθρο του αρχείου της, το οποίο απευθύνεται στην τοπική εφημερίδα «Πολίτης» με ημερομηνία 4-10-1927. Στο άρθρο αυτό, η Αμαριώτου επικρίνει την εκπαιδευτική πραγματικότητα της χώρας με την εξαθλίωση του διδασκαλικού κόσμου, τα απαρχαιωμένα αναλυτικά προγράμματα σπουδών, τις παρωχημένες διδακτικές μεθόδους και την προβληματική λειτουργία ενός σαθρου εκπαιδευτικού συστήματος που περιορίζει αντί να απελευθερώνει τη δημιουργικότητα, των μαθητών και των καθηγητών. Προς υπεράσπιση των εκπαιδευτικών απάντησε στο άρθρο της Αμαριώτου ο εκπαιδευτικός Χατζηϊακώβου και στη συνέχεια απάντησε ξανά η Αμαριώτου, όπως φαίνεται σε άλλο χειρόγραφό της με ημερομηνία 29-11-1927.

Οι μαθητικές κοινότητες αποτελούσαν ένα σημαντικό στοιχείο της θεωρίας της Νέας Αγωγής και το οποίο προώθησε ιδιαίτερα ο Georg Kerschensteiner, δάσκαλος της Αμαριώτου και του Κουντουρά. Είναι ίσως ενδεικτικό το γεγονός ότι ο Αλ. Δελμούζος, επηρεασμένος όπως ο ίδιος ρητά αναφέρει από τον Georg Kerschensteiner, κατά την περίοδο 1923-25 που διευθύνει το Μαράσλειο Διδασκαλείο, εισάγει το θεσμό των μαθητικών κοινοτήτων. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο του κινήματος της Νέας Αγωγής –η στροφή προς το φυσικό κόσμο, η φυσιολατρεία- το οποίο φαίνεται να ενέπνευσε προς τις μαθήτριές της κατά τη σύντομη παραμονή της στην πόλη των Σερρών προκύπτει από αδημοσίευτη επιστολή των μαθητριών της, ύστερα από την αιφνίδια αποχώρησή της από το Διδασκαλείο. Όμως, μέσα από την ίδια επιστολή, τεκμαίρεται και μια άλλη παιδαγωγική σχέση μεταξύ δασκάλας και μαθητριών. Σχέση η οποία επίσης παραπέμπει ευθέως στο κίνημα της Νέας Αγωγής. Γράφουν σε δημοτικιστικό λόγο και με πολλή ενάργεια οι μαθήτριες:

«Σέρραι τη 9η Μαΐου 1928

Αξιαγάπητη και γλυκειά μας Διευθύντρια

Γιατί τόσον γρήγορα μας αφίσατε καλή μας Διευθύντρια; Γιατί με το αιφνίδιον αυτό ταξίδι σας μας εκάνατε τόσον να λυπηθούμε; Ω! μας είναι αδύνατον να σας ξεχάσωμε και είναι αδύνατον να λησμονήσωμεν εκείνη που τόσο προσπαθούσε για μας. Ω! ποτέ!!! ποτέ!!! Θα σας ενθυμούμεθα πάντα σαν να είσαστε κοντά μας, σαν ν’ ακούμε και πάλιν τη γλυκειά σας φωνή ν’ αντηχή μεσ’ τις καρδιές μας με τα διδακτικά σας λόγια. Λίγον καιρό μείνατε μαζί μας αλλά μας ανοίξατε μπορούμε να πούμε τα κλειστά μας μάτια, μας κάνατε ν’ αγαπήσωμε τόσο πολύ όλα τα πράγματα, ιδίως την φύσιν με το ποιο μικρό της χορταράκι. Το κάθε τι μας θυμίζει εσάς… το κάθε τι μας κάνει να μην σας ξεχνούμε ποτέ και ούτε θα σας ξεχάσωμε όσος καιρός και αν περάση. Άλλοτε περισσότερα. Την σύστασίν σας. Με σεβασμό και με άσβυστο πόθο να σας ξαναδούμε –το μόνο που δεν πιστεύομε- Πάντα στα όνειρα όλων μας είσθε, κάθε βράδυ.

Αι αιωνίως δικαί σας μαθήτριαι

Αντιγόνη Βάσου, Ελενίτσα Αλεξάνδρου, Ελενίτσα Γούσκα, Ελενίτσα

Σταυροπούλου και Μάρθα Παπαϊωακειμίδου.

Υ.Γ. Από τη φύση μας από τον άη Γιάννη την εκδρομή που κάναμε μετά το Πάσχα- μόνον με τον κ. Δροσάκη και Δα Κραμβή αλλά εάν… χίλιες φορές καλύτερα.

Υ.Γ. Έχετε πολλούς πολλούς χαιρετισμούς από την Μαρία Δουλή»

Η παρουσία μιας δυναμικής και δραστήριας γυναίκας όπως ήταν η Αμαριώτου ήταν ασύμβατη με τον κοινωνικό περίγυρο μιας επαρχιακής πόλης εκείνης της εποχής. Η χρήση ποδηλάτου, η “μοντέρνα” εμφάνισή της, το κάπνισμα, οι “άνετες” κοινωνικές της σχέσεις και η γενικότερη βιοθεωρία της ήταν προκλητικές για τη συντηρητική κοινωνία της εποχής. Ο Μανώλης Αμαριώτης μέσα από την προφορική του μαρτυρία, αναφέρει πως η Αμαριώτου υπήρξε στόχος του τοπικού τύπου και όλων των συντηρητικών κοινωνικών στρωμάτων. Βέβαια, εκτός από τις αυτές τις αντιδράσεις δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι με τη μόρφωση που διέθετε, τον ευχάριστο χαρακτήρα της αλλά και χάρη στην «αριστοτεχνικήν διεύθυνσιν του Διδασκαλείου, κατέκτησε τας συμπαθείας και την εκτίμησιν της κοινής γνώμης των Σερρών, συνεδέθη δε διά στενών φιλικών δεσμών με αριστοκρατικάς οικογενείας».

Η διακοπή πάντως της σχέσης της με το Διδασκαλείο και την πόλη των Σερρών υπήρξε απότομη, αφού το πρωΐ της 18-4-1928 «εξηφανίσθη απροόπτως και εις μάτην ανεζητήθη». Η Αμαριώτου είχε ζητήσει άδεια από τη Διεύθυνση Εκπαιδεύσεως, αλλά αυτή δεν ενεκρίθη. Έτσι, αφήνοντας μια «ασαφή» επιστολή σε μία εκ των καθηγητριών αναχώρησε με αυτόν τον «αήθη» τρόπο, δίνοντας τροφή σε εικασίες και σπερμολογίες. Πάντως σύμφωνα με τον Ν. Φαρδή η εξαφάνισή της σχετίζεται με κάποια περιέργα περιστατικά που περιγράφει: «έν μυστηριώδες αυτοκίνητον παρηκολούθη τας εκδρομάς του Διδασκαλείου, ουχί δε σπανίως εθεάθη σταθμεύον προ του κιγκλιδώματος του Διδασκαλείου τας νυκτερινάς ώρας. Κατ’ αρχάς η εμφάνισις του αυτοκινήτου δεν έκαμεν εντύπωσιν εις το διδάσκον προσωπικόν. Βραδύτερον όμως παρετηρήθη, ότι δεν ήταν εντελώς αθώα η συχνή παρουσία του εις τα μέρη όπου ευρίσκετο η δ/νίς Αμαριώτου. Εις τον επιβάτην του αυτοκινήτου αυτού ευθύς αμέσως απεδόθη και η αιτία της εξαφανίσεως της Δ/δος Διευθυντρίας».

Η Αμαριώτου ανήκε στις πολιτικές – ιδεολογικές τάξεις του βενιζελισμού. Διόριζεται μέλος του Ανώτατου Γνωμοδοτικού Συμβουλίου λίγο μετά από το σχηματισμό της τελευταίας κυβέρνησης Βενιζέλου. Ήταν η πρώτη γυναίκα στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους που κατέλαβε ανώτατη κρατική θέση, γεγονός που αποτέλεσε αντικείμενο αρνητικών και θετικών σχολίων από τον τύπο της εποχής. Μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου, η Αμαριώτου απώλεσε τη θέση αυτή στις 24/03/1933. Μετά την πτώση της κυβέρνησης και την κατάργηση του Ανωτάτου Γνωμοδοτικού Συμβουλίου, της έγινε πρόταση να αναλάβει τη θέση Διευθυντή σε Παιδαγωγική Ακαδημία, την οποία απέρριψε. Από τότε η Αμαριώτου δεν βρέθηκε ξανά σε θέση του δημοσίου. Αποσύρθηκε στην Αίγινα, όπου επεξεργάστηκε την διατριβή της και την εξέδωσε στα Ελληνικά το 1935. Κατά την διάρκεια της παραμονής της στην Αίγινα γνώρισε από κοντά τον Ν. Καζαντζάκη, τον καιρό μάλιστα της σύνθεσης της Οδύσσειας, και τον Π. Πρεβελάκη.

Παράλληλα, η Αμαριώτου έχει μια πολύπλευρη κοινωνική δράση. Πέρα από την ενασχόλησή της με τα εκπαιδευτικά πράγματα και τις δημοτικιστικές της ιδέες, δραστηριοποιείται και στο γυναικείο ζήτημα. Ενδεικτικά, τον Απρίλιο του 1929 μιλά σε συγκέντρωση στην Αθήνα που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος «Για τα Δικαιώματα της Γυναίκας» σε συνεργασία με το Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων και άλλων οργανώσεων για τη «δημοτική ψήφο της γυναικός». Με την επιστροφή της στην Αθήνα επικεντρώνται στην μελέτη και το γράψιμο και παραδίδει διαλέξεις και επιμορφωτικά προγράμματα για το ευρύ κοινό και βρίσκεται στο κέντρο της όλης πνευματικής κίνησης της πρωτεύουσας. Μέλος του κύκλου της Δεξαμενής γνωρίζεται με τους Κ. Παλαμά, Α. Σικελιανό, Μ. Αυγέρη, Έλλη και Γαλάτεια Αλεξίου.

Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής εντάσσεται στην Ε.Ο.Χ.Α. (Εθνικός Οργανισμός Χριστιανικής Αλληλεγγύης), για να βοηθήσει τους κατοίκους της Αθήνας κατά τις δύσκολες εκείνες ημέρες. Μεταπολεμικά δημοσιογραφεί μόνιμα στις εφημερίδες «Βήμα» και «Νέα». Στη στήλη «Από τη σκοπιά της γυναίκας» σχολιάζει κυρίως θέματα παιδείας. Υπήρξε εισηγητής σε πολλά Διεθνή Βυζαντινολογικά Συνέδρια ενώ λαμβάνει μέρος στις εργασίες της Φιλοσοφικής Σχολής «Γεώργιος Πλήθων», την οποία είχε ιδρύσει ο ακαδημαϊκός Ι. Θεοδωρακόπουλος. Σημαντική ήταν και η συμμετοχή της στη «Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά» (1958), που έδωσε ώθηση στην αναγέννηση της Παιδικής Λογοτεχνίας στην Ελλάδα, με πρωτεργάτιδα  και πρώτη Πρόεδρο τη Τατιάνα Σταύρου.

Διαβάστε παρακάτω το άρθρο «Δύο μεγάλες γυναικείες νίκες» από το περιοδικό «Ο Αγώνας της Γυναίκας», του συνδέσμου για τα δικαιώματα της γυναίκας, τ. 118, 15/06/1930, που αναφέρεται στη Μαρία Αμαριώτου.

Πηγές

Πανεπιστήμιο Κρήτης, Σχολή Επιστημών Αγωγής, https://school.edc.uoc.gr/

Δύο μεγάλες γυναικείες νίκες, στο «Ο Αγώνας της Γυναίκας», Σύνδεσμος για τα δικαιώματα της γυναίκας, τεύχος 118, Αθήνα 1930

Δημήτριος Φ. Χαραλάμπους – Ζαφειρούλα Καγκαλίδου, Η Μαρία Αμαριώτου και το διδασκαλείο Σερρών, στο, «Πρακτικά Β’ Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου – Οι Σέρρες και η περιοχή τους από την οθωμανική κατάκτηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή», σ. 551 – 560, Σέρρες 2013

Δημοσιεύτηκε από Δημήτρης Παπαγιαννάκης

Προβολή όλων των δημοσιεύσεων από Δημήτρης Παπαγιαννάκης