Μετά την εισβολή των συμμάχων στην Ιταλία, η κυβέρνηση Μπαντόλιο υπέγραψε ανακωχή με τους συμμάχους που ανακοινώθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Η παράδοση της Ιταλίας, απέσπασε από τις δυνάμεις του Άξονα μια σημαντική ευρωπαϊκή δύναμη. Τα στρατεύματα των Ιταλών βρίσκονταν ακόμα στην Ελλάδα και, μετά τη συνθηκολόγηση, οι κατά τόπους διοικήσεις έπρεπε να αποφασίσουν αν θα παραδοθούν στους συμμάχους ή θα συνεχίσουν τον πόλεμο πλάι στους Γερμανούς.

Στην Κρήτη, ο νομός Λασιθίου ήταν ο μοναδικός που βρισκόταν υπό ιταλική κατοχή. Διοικητής των ιταλικών δυνάμεων ήταν ο στρατηγός Άντζελο Κάρτα. Η έδρας της ιταλικής διοίκησης βρισκόταν στη Νεάπολη. Ο Κάρτα διέμενε στο σπίτι του δικηγόρου Μιχ. Χουρδάκη απέναντι στο στρατώνα και ο υπολοχαγός Ταβάνα, ο αρχηγός της ιταλικής αντικατασκοπείας, στο κτίριο του Αλεξογιάννη (εκεί όπου σήμερα είναι το φαρμακείο Ρουμπελάκη) στην πλατεία Ευαγγελιστρίας.¹ Οι κωδικές ονομασίες των δύο αξιωματικών στα βρετανικά σήματα κατασκοπείας ήταν «Ραβιόλι» για τον Κάρτα και «Σπαγγέτι» για τον Ταβάνα.²

Ήδη από τον Ιούλιο του 1943 ο Ιταλός Βασιλιάς είχε καθαιρέσει το Μουσολίνι. Ενόψει αυτών των εξελίξεων, ο Γερμανός διοικητής του φρουρίου Κρήτης, στρατηγός Μπρούνο Μπρόγιερ προσγειώθηκε λίγες μέρες αργότερα στο αεροδρόμιο των Λιμνών για να συνομιλήσει με τον Κάρτα, να μάθει τις προθέσεις του και να προσπαθήσει να τον πείσει να μείνει στο πλευρό των Γερμανών. Ο Κάρτα φέρεται να συμφώνησε στη συνεργασία του με τις γερμανικές δυνάμεις.³

Η αλήθεια είναι ότι ο Κάρτα δεν ήταν φασίστας. Ήταν ένας καριερίστας αριστοκράτης. Περισσότερο θύμιζε πολιτικό, παρά στρατιωτικό. Ήταν ένα «προϊόν μιας παλαιότερης Ευρώπης, του ξεθωριασμένου κόσμου της μοναρχίας και των αριστοκρατικών προνομίων […]», πάνω απ’ όλα ήταν φίλος της βασιλικής οικογένειας, αυτής που καθαίρεσε το Μουσολίνι.⁴ Παρά τη συμφωνία του με τον Μπρόγιερ, ο Κάρτα είχε ήδη φροντίσει να συνομιλήσει με τους βρετανούς κατασκόπους που βρισκόταν στην Κρήτη. Οι όποιες επιλογές του δεν ήταν ιδεολογικές. Πάνω από όλα φρόντισε να έχει την καλύτερη τύχη για τον εαυτό του.

Ωστόσο ο Κάρτα φρόντισε από νωρίς να έχει κι άλλες επιλογές. Ήδη από τις αρχές του 1943, ο Κάρτα προσπάθησε να προσεγγίσει τους Άγγλους μέσω του κατοχικού νομάρχη Λασιθίου Κοζύρη που ήρθε σε επαφή με τον ηγέτη της αντίστασης καπετάν Μπαντουβά. Ο Μπαντουβάς μετέφερε το μήνυμα του Κάρτα στους Άγγλους αλλά δεν πραγματοποιήθηκε καμία περαιτέρω συνομιλία.⁵ Μετά τη συμμαχική απόβαση στην Ιταλία, ο Κάρτα προσπάθησε εκ νέου να έρθει σε επαφή με τους συνδέσμους των Άγγλων. Για το σκοπό αυτό ο Κάρτα επιστράτευσε τον υπολοχαγό Ταβάνα ο οποίος προσπαθούσε για καιρό να πείσει τον Κάρτα να ταχθεί κατά των Γερμανών. Ο Ταβάνα ανέλαβε να έρθει σε επαφή με τον κατάσκοπο Πάτρικ Λη Φέρμορ, αρχηγό της αγγλικής κατασκοπείας. Τον Ιταλό βοήθησαν οι Χριστοθέα (Τιτίκα) Χαλαμπαλάκη, Κώστας Λουμπούνης, Νίκος Βασιλάκης και Μανώλης Καλλιατάκης.⁶

Ο Ταβάνα σε αντίθεση με τον Κάρτα ήταν ένθερμος υποστηρικτής της αντίστασης κατά των Γερμανών. Ανέπτυξε επαφές με τον Φέρμορ σε σημείο που οι δυό τους γίνανε φίλοι. Στο Λασίθι, οι γνώμες για τον Ταβάνα ήταν ανάμεικτες. Ο Ταβάνα, έλεγαν, έσωσε πολλούς Κρητικούς που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο από τους Γερμανούς. Ήταν γνωστό ότι είχε προχωρήσει σε εικονικές εκτελέσεις αιχμαλώτων ενώ έφτιαχνε κενούς τάφους τάχα με τα πτώματα των εκτελεσμένων. Από την άλλη κάποια περιστατικά αμαύρωναν τη φήμη του, τα οποία όμως δεν ήταν επιβεβαιωμένα, όπως τα τρία πτώματα που βρέθηκαν στη Σητεία καλυμμένα με πέτρες που αποδίδονται σε ενέργειές του. Όπως και να έχει, ο Φέρμορ εμπιστεύτηκε τον Ταβάνα απόλυτα. Ούτως ή άλλως ο αγγελιοφόρος του Φέρμορ, Μιχάλης Ακουμιανάκης, όποτε έφερνε επιστολή για τον υπολοχαγό, διανυκτέρευε στο σπίτι του στη Νεάπολη.⁷ Επιπλέον, ο Ταβάνα είχε συναντηθεί με τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη, αργότερα μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, και του ζήτησε να μετακινηθεί στην γερμανοκρατούμενη περιοχή και να παραμείνει εκεί, αλλιώς θα έπρεπε να τον εκτελέσει.⁸

Με την επίθεση των συμμάχων στην Ιταλία και την κήρυξη της ιταλικής εκεχειρίας στις αρχές Σεπτεμβρίου, η Κρήτη είχε χάσει τη στρατηγική της σημασία. Οι Γερμανοί γνώριζαν πως το μόνο ευάλωτο σημείο για απόβαση των συμμάχων ήταν οι παραλίες στην περιοχή της Ιεράπετρας, γι’ αυτό φρόντισαν να τις οχυρώσουν κατάλληλα.⁹ Εδώ πρέπει να σημειωθεί και ότι οι Ιταλοί κατά την απόβασή τους στο νομό Λασιθίου από τη Σητεία, καθυστέρησαν να φτάσουν μέχρι το νοτιοδυτικό άκρο του, οπότε οι Γερμανοί κατέλαβαν την Ιεράπετρα¹⁰ για την εξασφαλίσουν σε περίπτωση συμμαχικής απόβασης.

Η θέσεις του Ταβάνα στο θέμα της στάσης των Ιταλών ήταν ξεκάθαρες. Δεν επιθυμούσε σε καμία περίπτωση να συνεργαστεί με τους Γερμανούς. Θα πολεμούσαν στο πλευρό των συμμάχων, θα μοίραζαν οπλισμό στους αντάρτες και θα υπερασπίζονταν πάση θυσία την Κρήτη αλλά μόνο αν γινόταν απόβαση των συμμάχων για να πολεμήσουν στο πλευρό τους. Ο Ταβάνα γνώριζε ότι οι Γερμανοί ήταν ανώτεροι και σε αριθμούς και εξοπλισμό οπότε αν οι Ιταλοί πολεμούσαν μόνοι τους στο πλευρό των ολιγάριθμων ανταρτών, η ήττα (που ήταν σίγουρη), θα επέφερε μεγάλα δεινά τόσο στους Ιταλούς όσο και στους Κρήτες.¹¹ Όλα αυτά βέβαια, συμβαίνανε πριν τη συμμαχική εισβολή στην Ιταλία και ασφαλώς ήταν λόγια του Ταβάνα και όχι του Κάρτα.

Εδώ πρέπει να τονίσουμε, ότι στο νησί είχε διαδοθεί ήδη από την περίοδο των σύντομων επαφών Γουντχάουζ και Μπαντουβά η φήμη για πιθανή απόβαση συμμαχικών δυνάμεων. Κάτι τέτοιο δεν ήταν αποκύημα φαντασίας, αφού στα γραφεία της SOE μελετούσαν τα δύο πιθανά σημεία απόβασης εναντίον του Άξονα: Κρήτη και Σικελία.¹² Από την άλλη, μήνες πριν την απόβαση στην Σικελία, οι Σύμμαχοι είχαν ξεκινήσει μια εκστρατεία γνωστή με το όνομα Ζώα (Animals). Η εκστρατεία αυτή είχε στόχο να παραπλανήσει τις δυνάμεις του Άξονα σχετικά με τον στόχο της συμμαχικής απόβασης. Έτσι, μέσα από διάφορα τεχνάσματα, οι σύμμαχοι θέλησαν να κάνουν τους Ναζί να πιστεύουν ότι ο στόχος των συμμάχων ήταν η Ελλάδα ή η Σαρδηνία και όχι η Σικελία. Για το σκοπό αυτό, πραγματοποιήθηκαν επιχειρήσεις σαμποτάζ στην ηπειρωτική Ελλάδα, με πιο γνωστή την καταστροφή της γέφυρας του Γοργοπόταμου. Το πιο γνωστό τέχνασμα, ήταν ένα πτώμα που έριξε ένα υποβρύχιο του βασιλικού ναυτικού, ντυμένο με ρούχα βρετανού αξιωματικού το οποίο έφερε πλαστά έγγραφα που «αποκάλυπταν» ότι στόχος των συμμάχων ήταν η Σαρδηνία και η Ελλάδα.¹³

Το σχέδιο Animals δημιούργησε αρνητικές εντυπώσεις στους Έλληνες που διατύπωσαν την άποψη ότι οι Βρετανοί εκμεταλλεύτηκαν το αίμα των Ελλήνων για να μπερδέψουν τους Γερμανούς. Θεωρήθηκε ότι οι Βρετανοί έπεισαν τους Έλληνες για την αξία των σαμποτάζ χωρίς να τους αποκαλύψουν ότι οι δολιοφθορές αυτές ήταν ουσιαστικά ένα δόλωμα. Εάν όμως αυτό ίσχυε για την ηπειρωτική Ελλάδα, δεν υπάρχουν ανάλογες ενέργειες στην Κρήτη που να φανερώνουν ότι το σχέδιο Animals εφαρμόστηκε και στο νησί. Σε κάθε περίπτωση και μόνο η φήμη που διαδόθηκε ότι θα πραγματοποιούνταν απόβαση των συμμάχων, ήταν αρκετή για να δημιουργήσει προβλήματα, όχι μόνο στους Ναζί αλλά και στους Κρήτες.

Όταν έγινε γνωστή η απόβαση στην Ιταλία, κάθε ελπίδα για συμμαχική απόβαση στην Κρήτη εξανεμίστηκε. Επομένως ο Κάρτα, θέλοντας να αποφύγει την αιματοχυσία, αποφάσισε να μην πολεμήσει τους Γερμανούς αφού δεν θα είχε καμία υποστήριξη από τους συμμάχους που πολεμούσαν στην Ιταλία. Σενάρια πολέμου, όπως η περιφρούρηση του περάσματος στο Σεληνάρι από τους Ιταλούς για να εμποδίσουν τους Γερμανούς, έμειναν μόνο στα χαρτιά. Ο Φέρμορ, αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας ζήτησε να συναντήσει τον Ταβάνα. Ο Ταβάνα σε ένδειξη καλής θελήσεως έστειλε ένα μικρό φορτίο με όπλα στα βουνά για τους αντάρτες. Ήταν ίσως ένας από τους λίγους Ιταλούς που ήθελε ακόμα να πολεμήσει τους Γερμανούς. Αλλά όχι ο μόνος. Ο διοικητής του ιταλικού πυροβολικού που έδρευε στην Κριτσά δεν είχε σκοπό να αφήσει τα πυροβόλα του στους Γερμανούς. Προτιμούσε να τα καταστρέψει παρά να τα παραδώσει. Όταν ο Φέρμορ συνάντησε τον Ταβάνα, του ζήτησε να δώσει περισσότερα όπλα στους αντάρτες, κάτι που ο Ταβάνα αρνήθηκε.¹⁴ Αυτή η πληροφορία συχνά παρεξηγείται αφού σε πολλές περιπτώσεις οι ντόπιοι πίστευαν ότι οι Άγγλοι ήταν αυτοί που δεν επέτρεψαν στους Ιταλούς να παραδώσουν τον οπλισμό τους.¹⁵ Κάτι τέτοιο βέβαια δεν φαίνεται να ισχύει αφού λίγο καιρό πριν οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν ρίξει ένα φορτίο με όπλα και άλλα εφόδια στο Οροπέδιο. Ο ίδιος ο Ταβάνα παρέδωσε ένα μικρό αριθμό όπλων στον ΕΑΜ Νεαπόλεως, όμως μια μαζική παράδοση οπλισμού στους αντάρτες θα σήμαινε προδοσία για τους Γερμανούς, κάτι που ισοδυναμεί με εκτέλεση. Ο Κάρτα, σε μια αιφνιδιαστική επίσκεψη του στρατηγού Μύλλερ, είχε αρνηθεί να παραδώσει τον οπλισμό στους Γερμανούς. Ο Μύλλερ, εκτός από τον οπλισμό, ζήτησε από τον Κάρτα να διαλυθεί η μεραρχία Siena και να μοιραστεί στους άλλους τρεις νομούς. Ο Κάρτα υποσχέθηκε πως την επόμενη φορά που θα συναντιόντουσαν, θα υιοθετούσε τη γραμμή των Γερμανών, εφόσον ο Μύλλερ άφηνε τους Ιταλούς στρατιώτες να κρατήσουν τον ατομικό οπλισμό τους.¹⁶ Επόμενη συνάντηση, όμως, δεν υπήρξε…

Μπροστά στην πίεση του Μύλλερ, οι Ιταλοί άρχισαν να αντιδρούν στη γερμανική τακτική που ήθελε να τους αφοπλίσει με το ζόρι. Ο διοικητής πυροβολικού της Κριτσάς κατέστρεψε τα πυροβόλα του, όπως είχε υποσχεθεί στον Ταβάνα και φυλακίστηκε από τους Γερμανούς. Στη Σητεία σημειώθηκαν μικρές συμπλοκές και στην Ιεράπετρα, ορισμένες ιταλικές μονάδες παρέδωσαν τον οπλισμό τους παρά τη θέλησή τους. Η Νεάπολη είχε γεμίσει με Γερμανούς στρατιώτες και μέλη της μυστικής αστυνομίας. Ο Φέρμορ αυτές τις μέρες κρυβόταν στο σπίτι του Ταβάνα μέχρι που έγινε υπερβολικά ασφυκτική η πίεση και αναγκάστηκε να φύγει για το οροπέδιο. Μερικές μέρες αργότερα η κατάσταση έγινε πιο περίπλοκη όταν οι άνδρες του Μπαντουβά σκότωσαν δύο Γερμανούς στη Σύμη. Ακολούθησε η μάχης της Σύμης και έπειτα οι Γερμανοί με στρατό 2000 ατόμων έκαψαν τα χωριά της Βιάννου και της Ιεράπετρας. Καθώς η κατάσταση ήταν δύσκολη, ο Κάρτα έπρεπε να επιλέξει μεταξύ της μάχης ή της διαφυγής στο Κάιρο. Σαν να ήταν έτοιμος από καιρό, ο Κάρτα αποφάσισε να εγκαταλείψει την Κρήτη. Μαζί με τον Φέρμορ και μια ομάδα συνεργατών, έφυγαν για το Οροπέδιο. Πέρασαν από το χωριό Μαγουλά και κατέβηκαν στον Τσούτσουρο όπου παρέμειναν μέχρι να εμφανιστεί η βενζινάκατος με την οποία θα αναχωρούσαν. Ο Ταβάνα έμεινε πίσω με σκοπό να πολεμήσει τους Γερμανούς και παρέμεινε στο Καθαρό της Κριτσάς στη σπηλιά των ανταρτών στο Κυπαρισσόδασος κοντά στον Σάντυ Ρέντελ. Χάθηκαν τα ίχνη του λίγο αργότερα. Λίγο πριν φύγει από τη Νεάπολη, φρόντισε να εξασφαλίσει ένα ακόμα φορτίο με όπλα για τους αντάρτες.¹⁷

Για το νομό Λασιθίου τότε, ξεκινά η περίοδος της γερμανικής κατοχής. Οι περισσότεροι Ιταλοί στρατιώτες έμειναν αιχμάλωτοι στο στρατόπεδο του Καβουσίου, εκεί όπου βρίσκονταν οι Ιταλοί αιχμάλωτοι πολέμου από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Λίγο καιρό αργότερα, στάλθηκαν στο Ηράκλειο και επιβιβάστηκαν σε πλοία, τα οποία τορπιλίστηκαν στα ανοιχτά. ¹⁸ Ορισμένες μονάδες ακολούθησαν τους Γερμανούς και εντάχθηκαν στο ναζιστικό στράτευμα.

Δημήτρης Παπαγιαννάκης

Βιβλιογραφία

1Λουμπούνης Κωνσταντίνος, Όσα στη ζωή μ’ άγγιξαν, Τυπογραφείο Φραγκούλη, Ηράκλειο: 2005, σ. 65

2Davis Wes, Επιχείρηση «Αριάδνη». Ο μυστικός πόλεμος για τη σωτηρία της Κρήτης από τους Ναζί, Πατάκη, Αθήνα: 2015, σ. 181.

3Κοκολάκης Μιχάλης, Ανατολική Κρήτη. Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος, Γνώσεις, Αθήνα: 1988, σ. 79.

4Davis Wes, ό.π., σ. 200.

5Κούκουνας Δημοσθένης, Η Κρήτη υπό κατοχή. Η Μάχη της Κρήτης και η Εθνική Αντίσταση. Κατοχή και δωσιλογισμός, Ariston Books, Λωζάνη: 2017, σ.198- 199.

6Κοκολάκης Μιχάλης, ό.π., σ. 78-79.

7Davis Wes, ό.π., σ. 184-201.

8Beevor Antony, Κρήτη, Η μάχη και η αντίσταση, Γκοβόστη, Αθήνα: 2004, σ. 411.

9Davis Wes, ό.π., σ. 180.

10Χριστοδουλάκης Σταύρος, Η Κατοχή της Ανατολικής Κρήτης από τους Ιταλούς κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Λεξίτυπον, Αθήνα: 2018, σ. 44-45.

11Davis Wes, ό.π., σ. 181 – 183.

12Κούκουνας Δημοσθένης, ό.π., σ. 191.

13Beevor Antony, ό.π., σ. 409.

14Davis Wes, ό.π., σ. 207 – 208.

15Κοκολάκης Μιχάλης, ό.π., σ. 81.

16Davis Wes, ό.π., σ. 208 – 210.

17Στο ίδιο, σ. 211-220

18Κοκολάκης Μιχάλης, ό.π., σ. 84 – 85.

Δημοσιεύτηκε από Δημήτρης Παπαγιαννάκης

Προβολή όλων των δημοσιεύσεων από Δημήτρης Παπαγιαννάκης